ეკონომიკური თავისუფლების ინდექსი: კონცეფცია, მნიშვნელობა და
საქართველოს მდგომარეობა

შესავალი: რა არის ეკონომიკური თავისუფლების ინდექსი?

ეკონომიკური თავისუფლების ინდექსი არის კრიტიკულად მნიშვნელოვანი საზომი, რომელიც აფასებს ქვეყნებს იმის მიხედვით, თუ რამდენად
თავისუფლად შეუძლიათ მოქალაქეებს და ბიზნესებს ეკონომიკური აქტივობების განხორციელება. ეს ინდექსი, რომელიც კანადის Fraser Institute-ის მიერ არის შემუშავებული, ეფუძნება ფუნდამენტურ იდეას: როდესაც მთავრობა იცავს ინდივიდუალურ უფლებებს, განსაკუთრებით საკუთრების უფლებებს, ხელს უწყობს თავისუფალ ვაჭრობასა და კონტრაქტების დადებას, ეს ქმნის ნიადაგს ეკონომიკური ზრდისა და კეთილდღეობისთვის. ინდექსის ავტორები და კვლევები ადასტურებენ, რომ ქვეყნები, სადაც ეკონომიკური თავისუფლების მაჩვენებელი მაღალია, ხასიათდებიან უფრო მაღალი მშპ-ს მაჩვენებლით ერთ სულ მოსახლეზე, მაღალი ინვესტიციების მოცულობით, დაბალი სიღარიბის
დონით და ცხოვრების უკეთესი ხარისხით.

კვლევის მეთოდოლოგია: გაზომვის 5 ძირითადი სფერო
ინდექსი ეკონომიკურ თავისუფლებას ხუთ ძირითად სფეროში აფასებს,
თითოეულში კი კონკრეტული კომპონენტები გამოიყენება საბოლოო ქულის
გამოსაანგარიშებლად:

1. მთავრობის ზომა (Size of Government): ეს სფერო აფასებს სახელმწიფო
ხარჯების, ტრანსფერების, სუბსიდიების და სახელმწიფო საკუთრებაში
არსებული საწარმოების ზომას ეკონომიკაში. დაბალი მაჩვენებელი
მიუთითებს მცირე მთავრობაზე, რაც ეკონომიკური თავისუფლების
ინდექსში დადებითად ითვლება.

2. სამართალწარმოება და საკუთრების უფლებები (Legal System & Property
Rights): ეს ყველაზე კრიტიკული კომპონენტია. ის აფასებს სასამართლო
სისტემის დამოუკიდებლობას, კანონის უზენაესობას, კერძო საკუთრების
დაცვის ხარისხს, პოლიციის სანდოობასა და სამართლებრივი სისტემის
მთლიანობას.

3. ჯანსაღი ფული (Sound Money): ეს სფერო აფასებს მონეტარული სისტემის

სტაბილურობას, მათ შორის ინფლაციის დონეს, ფულის მიწოდების ზრდას
და ვალუტის სტაბილურობას.

4. საერთაშორისო ვაჭრობის თავისუფლება (Freedom to Trade Internationally):
ეს კატეგორია აფასებს ტარიფებს, სავაჭრო ბარიერებსა და კაპიტალის
მოძრაობაზე დაწესებულ კონტროლს.

5. რეგულირება (Regulation): ეს კომპონენტი ითვალისწინებს ბიზნესის,
შრომის ბაზრისა და საკრედიტო ბაზრის რეგულაციებს. დაბალი
ბიუროკრატიული ბარიერები და მოქნილი ბაზრები მაღალი ქულით
ფასდება.

წარმატებული და წარუმატებელი ქვეყნები: გლობალური მაგალითები
ეკონომიკური თავისუფლების ინდექსის ლიდერები, როგორც წესი, ისეთი
ქვეყნები არიან, როგორებიცაა სინგაპური, ახალი ზელანდია და შვეიცარია. მათი
წარმატება განპირობებულია:

 ძლიერი ინსტიტუტებით: ამ ქვეყნებში მკაცრად დაცულია კანონის
უზენაესობა, რაც მოიცავს სასამართლო სისტემის სრულ
დამოუკიდებლობას და კერძო საკუთრების ხელშეუხებლობას.
 მცირე მთავრობის როლით: დაბალი გადასახადები და მინიმალური
ბიუროკრატია ბიზნესის სწრაფ ზრდას უწყობს ხელს.
 ღია ვაჭრობით: ლიდერები აქტიურად არიან ჩართულნი გლობალურ
ვაჭრობაში.

მეორე მხარეს, ვენესუელა, სუდანი და ზიმბაბვე ინდექსის ბოლოში არიან, რაც
ხასიათდება სუსტი ინსტიტუციებით, საკუთრების უფლებების დაუცველობით,
მაღალი ინფლაციით, კორუფციითა და სახელმწიფო სექტორის დომინირებით
ეკონომიკაში.
ეკონომიკური თავისუფლება პირდაპირ კავშირშია ქვეყნის კეთილდღეობასთან.
ინდექსის ავტორებისა და სხვა კვლევების თანახმად, რაც უფრო თავისუფალია
ეკონომიკა, მით უკეთესია მისი მაჩვენებლები თითქმის ყველა სოციალურ და

ეკონომიკურ სფეროში. ქვემოთ მოცემულია სტატისტიკური არგუმენტები,
რომლებიც ადასტურებს ეკონომიკური თავისუფლების უპირატესობებს:

1. ეკონომიკური ზრდა და კეთილდღეობა
 მშპ ერთ სულ მოსახლეზე: ეკონომიკური თავისუფლების ინდექსის
პირველ კვარტლში (ყველაზე თავისუფალი) შემავალ ქვეყნებში მშპ ერთ
სულ მოსახლეზე საშუალოდ $50,300-ს შეადგენს, ხოლო ყველაზე
ნაკლებად თავისუფალ ქვეყნებში (ბოლო კვარტლი) ეს მაჩვენებელი
მხოლოდ $6,500-ია. ეს გვიჩვენებს, რომ ეკონომიკურად თავისუფალ
ქვეყნებში ადამიანები დაახლოებით 7.7-ჯერ უფრო მდიდარი არიან.
 ეკონომიკური ზრდის ტემპი: 2000-2020 წლების მონაცემებით, პირველი
კვარტლის ქვეყნების საშუალო წლიური ეკონომიკური ზრდა 2.7%-ს
შეადგენდა, მაშინ როცა ბოლო კვარტლის ქვეყნებში ეს მაჩვენებელი 0.8%-ს
არ აღემატებოდა.

2. სიღარიბის შემცირება და დასაქმება
 სიღარიბის დონე: ყველაზე თავისუფალ ეკონომიკებში მოსახლეობის
მხოლოდ 1.5%-ზე ნაკლები ცხოვრობს უკიდურეს სიღარიბეში, ხოლო
ბოლო კვარტლის ქვეყნებში ეს მაჩვენებელი 18%-ს აღწევს. ეს გვიჩვენებს,
რომ ეკონომიკური თავისუფლება სიღარიბესთან ბრძოლის ყველაზე
ეფექტური გზაა.
 უმუშევრობის დონე: პირველი კვარტლის ქვეყნებში უმუშევრობის
საშუალო დონე 5.5%-ია, რაც მნიშვნელოვნად დაბალია ბოლო კვარტლის
ქვეყნებთან შედარებით, სადაც უმუშევრობის საშუალო მაჩვენებელი
14.2%-ია.

3. ჯანმრთელობა და სიცოცხლის ხანგრძლივობა
 სიცოცხლის ხანგრძლივობა: ყველაზე თავისუფალი ეკონომიკის მქონე
ქვეყნებში სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა 81 წელია, ხოლო ყველაზე
ნაკლებად თავისუფალ ქვეყნებში 66 წელია. ეს სხვაობა პირდაპირ

კავშირშია ჯანდაცვის სერვისებზე ხელმისაწვდომობასთან და ზოგადად
ცხოვრების უკეთეს პირობებთან.
 ჩვილთა სიკვდილიანობა: ეკონომიკურად თავისუფალ ქვეყნებში 1000
დაბადებულზე ჩვილთა სიკვდილიანობა 3.8-ია, ხოლო ნაკლებად
თავისუფალ ქვეყნებში 43.1. ეს მაჩვენებელი განსაკუთრებით ნათლად
აჩვენებს ეკონომიკური თავისუფლების დადებით გავლენას სოციალურ
კეთილდღეობაზე.

4. პოლიტიკური და სამოქალაქო თავისუფლებები
 პოლიტიკური უფლებები: ეკონომიკური თავისუფლების ინდექსის
მიხედვით, პირველი კვარტლის ქვეყნები ხასიათდებიან პოლიტიკური
უფლებებისა და სამოქალაქო თავისუფლებების უფრო მაღალი დონით. ამ
ქვეყნებში პრაქტიკულად არ არსებობს სრულად არადემოკრატიული
რეჟიმები, განსხვავებით ბოლო კვარტლის ქვეყნებისგან, სადაც
ავტორიტარული მმართველობა ხშირია.
 ადამიანის უფლებები: ეკონომიკურად თავისუფალ ქვეყნებში ნაკლებია
ადამიანის უფლებების დარღვევები, როგორიცაა უნებართვო დაკავება,
წამება ან პოლიტიკური რეპრესიები.
სტატისტიკური მონაცემები ცალსახად მიუთითებს, რომ ეკონომიკური
თავისუფლება არ არის მხოლოდ ეკონომიკური ზრდის, არამედ სიღარიბის
შემცირების, ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუმჯობესებისა და პოლიტიკური
და სამოქალაქო თავისუფლებების განვითარების მნიშვნელოვანი ფაქტორი.

საქართველოს ეკონომიკური თავისუფლების დინამიკა (2000-2023)
საქართველოს პროგრესი მართლაც შთამბეჭდავია. 2000 წელს ქვეყანა 73-ე
ადგილზე იყო 6.34 ქულით, ხოლო 2023 წლისთვის 7.69 ქულით 25-ე ადგილზე
გადაინაცვლა. ეს არის 48 პოზიციით დაწინაურება, რაც საქართველოს მსოფლიოს
ერთ-ერთ ყველაზე თავისუფალ ეკონომიკად აქცევს. ეს მიღწევა შეიძლება
რამდენიმე ძირითად ეტაპად დაიყოს:

 2000-2003 წლები (სტაგნაცია): ამ პერიოდში ქულა 6.34-დან 7.03-მდე
მერყეობდა. სახელმწიფო ინსტიტუტები სუსტი იყო, ეკონომიკური გარემო
კი – არასტაბილური.
 2004-2012 წლები (მასშტაბური რეფორმების ერა): 2003 წლის „ვარდების
რევოლუციის“ შემდეგ, საქართველომ გაატარა მასშტაბური რეფორმები,
განსაკუთრებით ბიზნესის რეგულაციების და საგადასახადო სისტემის
გამარტივების კუთხით. ამ პერიოდში ინდექსის ქულა მკვეთრად
გაუმჯობესდა და 2008 წელს 7.84-ს მიაღწია.
 2012-2023 წლები (განვითარებისა და სტაბილიზაციის ერა): ამ პერიოდში
საქართველომ განაგრძო მაღალი მაჩვენებლების შენარჩუნება.
მიუხედავად პოლიტიკური ცვლილებებისა და გლობალური
გამოწვევებისა, ქვეყნის ეკონომიკური თავისუფლების ინდექსი
სტაბილურად მაღალი იყო. 2018 წელს დაფიქსირებული 23-ე ადგილი ამ
პერიოდის ყველაზე შთამბეჭდავი მიღწევა იყო.

დეტალური ანალიზი კატეგორიების მიხედვით (2023)
მოწოდებული მონაცემების მიხედვით, 2023 წლის მდგომარეობა საშუალებას
გვაძლევს, კრიტიკულად შევაფასოთ საქართველოს ძლიერი და სუსტი მხარეები.
 მთავრობის ზომა (7.35 ქულა, 48-ე ადგილი): ამ კატეგორიაში საქართველო
შედარებით მაღალ მაჩვენებელს ინარჩუნებს, რაც იმას ნიშნავს, რომ
სახელმწიფო სექტორის როლი ეკონომიკაში შედარებით მცირეა.
სახელმწიფო ხარჯები და გადასახადები არ არის ისეთი მაღალი, რომ
მნიშვნელოვნად შეაფერხოს კერძო სექტორის განვითარება.
 სამართალწარმოება და საკუთრების უფლებები (5.82 ქულა, 56-ე ადგილი):
ეს არის საქართველოს ყველაზე სუსტი სფერო, რომელიც მუდმივ
გამოწვევად რჩება. დაბალი ქულა ასახავს პრობლემებს, რომლებიც
დაკავშირებულია სასამართლო სისტემის დამოუკიდებლობასთან, კერძო
საკუთრების დაცვასთან და კანონის უზენაესობის სრულყოფილ
უზრუნველყოფასთან. ამ სფეროში პროგრესი გადამწყვეტი იქნება
გრძელვადიანი სტაბილურობისა და ინვესტორების ნდობის
ასამაღლებლად.

 ჯანსაღი ფული (8.90 ქულა, 40-ე ადგილი): ეს არის ერთ-ერთი ყველაზე
ძლიერი კატეგორია. მაღალი ქულა მიუთითებს საქართველოს ეროვნული
ბანკის წარმატებულ მონეტარულ პოლიტიკაზე, რომელიც
უზრუნველყოფს ინფლაციის ეფექტურ კონტროლს და ლარის შედარებით
სტაბილურობას.
 საერთაშორისო ვაჭრობის თავისუფლება (8.77 ქულა, 19-ე ადგილი): ეს
კატეგორია საქართველოს უძლიერესი მხარეა. დაბალი ტარიფები,
გამარტივებული საბაჟო პროცედურები და ღია სავაჭრო პოლიტიკა ქმნის
ხელსაყრელ პირობებს საგარეო ვაჭრობისთვის და ქვეყანას რეგიონში
ლიდერად აქცევს.
 რეგულირება (7.62 ქულა, 14-ე ადგილი): ამ კატეგორიაში საქართველო
მსოფლიოში მოწინავე პოზიციას იკავებს. ეს მაღალი მაჩვენებელი
განპირობებულია ბიზნესის მარტივი რეგისტრაციით, მოქნილი შრომის
ბაზრით და მინიმალური ბიუროკრატიული ბარიერებით.

მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს ეკონომიკური თავისუფლების საერთო
მაჩვენებელი შთამბეჭდავია, უფრო დეტალური ანალიზი გვიჩვენებს, რომ
ქვეყნის პროგრესი არათანაბარია. ქვემოთ განხილულია თითოეული სფეროს
ყველაზე წარმატებული და წარუმატებელი ნაწილები, რაც ასახავს საქართველოს
ძლიერ და სუსტ მხარეებს.
Area 1: მთავრობის ზომა (7.35 ქულა, 48-ე ადგილი)
 წარმატებული ნაწილი: სახელმწიფო საწარმოების მინიმალური მოცულობა
(10.00 ქულა). საქართველო ამ კატეგორიაში იღებს მაქსიმალურ ქულას, რაც
მიუთითებს იმაზე, რომ ეკონომიკაში სახელმწიფო საკუთრებაში
არსებული საწარმოების წილი უმნიშვნელოა. ეს ფაქტორი ხელს უწყობს
კონკურენტულ გარემოს და ამცირებს კორუფციის რისკებს.
 წარუმატებელი ნაწილი: სახელმწიფო ხარჯები (7.05 ქულა). მიუხედავად
იმისა, რომ მაჩვენებელი მაღალია, ეს არის მთავრობის ზომის ყველაზე
სუსტი კომპონენტი. ეს ნიშნავს, რომ სახელმწიფო ხარჯები მთლიან შიდა
პროდუქტთან მიმართებით შედარებით მაღალია, რაც თავის მხრივ
ამცირებს ეკონომიკურ თავისუფლებას. მთავრობის ზომის კიდევ უფრო
შემცირება პოზიტიურად იმოქმედებს ინდექსის საერთო მაჩვენებელზე.

Area 2: სამართალწარმოება და საკუთრების უფლებები (5.82 ქულა, 56-ე ადგილი)
 წარმატებული ნაწილი: სამართლებრივი მთლიანობა (Legal Integrity) (6.24
ქულა). ეს მაჩვენებელი მიუთითებს სამართლებრივი სისტემის
სანდოობაზე. მიუხედავად იმისა, რომ საერთო ქულა დაბალია, ეს
კომპონენტი შედარებით უკეთესად არის შეფასებული, რაც
იმედისმომცემია.
 წარუმატებელი ნაწილი: სასამართლო სისტემის დამოუკიდებლობა (5.48
ქულა) და მიუკერძოებელი სასამართლოები (4.83 ქულა). ეს არის ამ
სფეროს ყველაზე სუსტი კომპონენტები. დაბალი ქულა პირდაპირ
მიუთითებს პოლიტიკური გავლენის რისკებზე სასამართლო სისტემაში,
რაც ძირს უთხრის კერძო საკუთრების დაცვას და ქმნის მნიშვნელოვან
გამოწვევებს ინვესტორებისთვის.

Area 3: ჯანსაღი ფული (8.90 ქულა, 40-ე ადგილი)
 წარმატებული ნაწილი: უცხოური ვალუტის საბანკო ანგარიშები (10.00
ქულა). საქართველო ამ კატეგორიაში მაქსიმალურ ქულას იღებს, რაც
ნიშნავს, რომ მოქალაქეებს და ბიზნესებს შეუძლიათ თავისუფლად
გამოიყენონ უცხოური ვალუტა, რაც ზრდის ეკონომიკურ მოქნილობას და
ნდობას ფინანსური სისტემის მიმართ.
 წარუმატებელი ნაწილი: ინფლაციის სტანდარტული გადახრა (2.49 ქულა).
ეს მაჩვენებელი, რომელიც იზომება ინფლაციის რყევებით, ჯანსაღი ფულის
სფეროს ყველაზე სუსტი კომპონენტია. ეს მიუთითებს იმაზე, რომ
ინფლაციის პროგნოზირება რთულია, რაც აფერხებს გრძელვადიან
ინვესტიციებს და დანაზოგებს.

Area 4: საერთაშორისო ვაჭრობის თავისუფლება (8.77 ქულა, 19-ე ადგილი)
 წარმატებული ნაწილი: ტარიფები (9.90 ქულა) და კაპიტალისა და
ადამიანების გადაადგილების კონტროლი (9.70 ქულა). ეს კომპონენტები
საქართველოს უძლიერესი მხარეებია. თითქმის მაქსიმალური ქულა
მიუთითებს იმაზე, რომ ქვეყანას აქვს ძალიან დაბალი ტარიფები და

მინიმალური ბარიერები კაპიტალის მოძრაობისა და ადამიანების
თავისუფალი გადაადგილებისთვის.
 წარუმატებელი ნაწილი: სავაჭრო ბარიერების რეგულირება (5.75 ქულა). ეს
არის ყველაზე სუსტი კომპონენტი ამ სფეროში. დაბალი ქულა მიუთითებს
არატარიფულ ბარიერებზე, რომლებიც შესაძლოა აფერხებდნენ ვაჭრობას,
მაგალითად, ბიუროკრატიული პროცედურები ან კონკრეტული სავაჭრო
რეგულაციები.

Area 5: რეგულირება (7.62 ქულა, 14-ე ადგილი)
 წარმატებული ნაწილი: ბიზნესის რეგულირება (8.08 ქულა). ეს კატეგორია
საქართველოში ერთ-ერთი საუკეთესოა, რაც განპირობებულია ბიზნესის
მარტივი რეგისტრაციით და მინიმალური ბიუროკრატიული ბარიერებით.
 წარუმატებელი ნაწილი: შრომის ბაზრის რეგულირება (5.95 ქულა). ეს
სფეროს ყველაზე სუსტი კომპონენტია. დაბალი ქულა მიუთითებს შრომის
ბაზარზე არსებულ რეგულაციებზე, რომლებიც შესაძლოა ზღუდავდნენ
მოქნილობას, რაც საბოლოოდ აფერხებს დასაქმებასა და ეკონომიკურ
ზრდას.

საქართველოს ეკონომიკური მოდელი რეგიონის კონტექსტში
საქართველოს ეკონომიკური თავისუფლების ინდექსში მიღწეული წარმატება
განსაკუთრებით შთამბეჭდავია, როდესაც მას რეგიონულ კონტექსტში
განვიხილავთ. ინდექსის მიხედვით, საქართველო მნიშვნელოვნად უსწრებს
თავის უშუალო მეზობლებს და წარმოადგენს რეგიონში ყველაზე თავისუფალი
ეკონომიკის მქონე ქვეყანას.
მაგალითად, 2023 წლის მონაცემებით:
 საქართველო 25-ე ადგილზეა 7.69 ქულით;
 სომხეთი 59-ე ადგილზეა 7.15 ქულით;
 აზერბაიჯანი 105-ე ადგილზეა 6.49 ქულით;
 თურქეთი 113-ე ადგილზეა 6.35 ქულით;

 რუსეთი 124-ე ადგილზეა 6.16 ქულით.
ეს სხვაობა აშკარად აჩვენებს, რომ საქართველოს ეკონომიკურმა რეფორმებმა
რადიკალურად შეცვალა ქვეყნის პოზიცია. ღია სავაჭრო პოლიტიკა, დაბალი
გადასახადები და ბიზნესის კეთების სიმარტივე ის უპირატესობებია, რომლებმაც
საქართველოს საშუალება მისცა, დაეშორებინა თავი რეგიონის ქვეყნებისგან და
გამხდარიყო მიმზიდველი საინვესტიციო და სავაჭრო ჰაბი.

საერთაშორისო აღიარება
საქართველოს წარმატება ეკონომიკური თავისუფლების ინდექსში არ არის
ერთადერთი საერთაშორისო აღიარება. ქვეყნის რეფორმების ეფექტურობა
დადასტურებულია სხვა გავლენიანი ორგანიზაციების ანგარიშებშიც, რაც
სტატიას კიდევ უფრო მეტ წონას შესძენს:
 მსოფლიო ბანკის Doing Business-ის ანგარიში: ამ ანგარიშის მიხედვით,
საქართველო წლების განმავლობაში მსოფლიოს საუკეთესო ქვეყნებს
შორის იყო ბიზნესის დაწყების სიმარტივის თვალსაზრისით. 2020 წლის
მონაცემებით, საქართველო მე-7 ადგილზე იყო მსოფლიოში.
 კორუფციის აღქმის ინდექსი: Transparency International-ის ამ ინდექსის
მიხედვით, საქართველო ერთ-ერთი ლიდერია რეგიონში კორუფციის
დაბალი დონით.
ეს ანგარიშები ადასტურებს, რომ საქართველოს ეკონომიკური პოლიტიკა
სწორად არის მიმართული და აქვს მყარი საფუძველი.

მომავალი რეკომენდაციები
მიუხედავად მნიშვნელოვანი პროგრესისა, საქართველო კვლავ აწყდება
გამოწვევებს, რომელთა გადაჭრა აუცილებელია გრძელვადიანი და მდგრადი
ეკონომიკური ზრდისთვის. სამართლებრივი სისტემის გაუმჯობესების გარდა,
სტატიას შეიძლება დაემატოს შემდეგი რეკომენდაციები:
 განათლების სისტემის რეფორმა: თანამედროვე ეკონომიკა მოითხოვს
მაღალკვალიფიციურ მუშახელს. განათლების ხარისხის გაუმჯობესება,

განსაკუთრებით პროფესიული განათლების მიმართულებით,
სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია ეკონომიკური ზრდისთვის.
 ჯანდაცვის სფეროს განვითარება: ჯანმრთელი მოსახლეობა
პროდუქტიული ეკონომიკის საფუძველია. ჯანდაცვის სისტემის
ეფექტურობის ამაღლება ხელს შეუწყობს სამუშაო ძალის ხარისხის
გაუმჯობესებას.
 კერძო სექტორის როლის გაძლიერება: მიუხედავად იმისა, რომ
სახელმწიფო სექტორი მცირეა, კერძო სექტორისთვის კიდევ უფრო მეტი
შესაძლებლობის მიცემა და მათი ინიციატივების წახალისება ქვეყნის
ეკონომიკას კიდევ უფრო მოქნილს და კონკურენტუნარიანს გახდის.

დასკვნა: მიღწევები და მომავალი გამოწვევები
საქართველოს ეკონომიკური თავისუფლების მაჩვენებლები ადასტურებს
ქვეყნის მნიშვნელოვან პროგრესს ბოლო ორი ათწლეულის განმავლობაში. 2018
წლის 23-ე ადგილი და 2023 წლის 25-ე ადგილი ისტორიული შედეგია, რაც
აჩვენებს, რომ საქართველო არის რეგიონის წარმატებული ეკონომიკური
ტრანსფორმაციის მაგალითი.
მიუხედავად ამ მიღწევებისა, ქვეყნის წინაშე კვლავ რჩება სერიოზული
გამოწვევები, განსაკუთრებით სამართალწარმოებისა და საკუთრების
უფლებების სფეროებში. ამ სფეროებში გაუმჯობესება აუცილებელია იმისათვის,
რომ საქართველო შეუერთდეს ეკონომიკურად ყველაზე თავისუფალი ქვეყნების
რიგს, რაც გამოიწვევს ინვესტიციების კიდევ უფრო მეტ მოზიდვას, ეკონომიკურ
ზრდას და მოქალაქეების კეთილდღეობის შემდგომ გაუმჯობესებას.