ცხადია, სკოლები და სუპერმარკეტები ერთმანეთისგან განსხვავებული დაწესებულებებია. მაგრამ წარმოიდგინეთ, რომ სუპერმარკეტები სკოლების მსგავსად იმართებოდეს. ანუ, იმის მომიზეზებით, რომ ყველა ბავშვი უცოდინარი და გულგრილი მშობლების მიერ შეძენილი შეუსაბამო საკვების მიღებისა და შიმშილისგან უნდა გადავარჩინოთ, ყველას უნდა მიენიჭოს ერთნაირი შესაძლებლობა, რომ სურსათის გარკვეული ნაკრები მიიღოს.
შესაბამისად, ჩვენ უნდა გვქონდეს სახელმწიფოს მიერ მართული სუპერმარკეტები, რომელთა ხარჯები საგადასახადო შემოსავლებით დაიფარება და სადაც მყიდველებს შეეძლებათ, საჭირო სურსათი უფასოდ მიიღონ.
მომხმარებლები ვალდებულნი იქნებიან, კუთვნილი სურსათის მისაღებად საკუთარი უბნის სუპერმარკეტს მიმართონ და, თუკი მისი გამოცვლა მოუნდებათ, სათანადო ნებართვა უნდა აიღონ და ისიც, მხოლოდ სხვა სახელმწიფო სუპერმარკეტში სავაჭროდ. სახელმწიფო სუპერმარკეტების გვერდით კერძო სუპერმარკეტებიც არსებობს, მაგრამ იქ სურსათის მისაღებად მომხმარებლებმა საფასური უნდა გაიღონ, რაც გადასახადების გადახდის შემდეგ ჯიბეშეთხელებულ დაბალშემოსავლიან მომხმარებლებს აღარ შეუძლიათ.
ახალი სუპერმარკეტების გახსნის პირობები მკაცრად განსაზღვრულია. მათი გახსნა ნაკლებად დასახლებულ უბნებში არ დაიშვება. კერძო სუპერმარკეტების გახსნის ნებართვასაც სახელმწიფო იძლევა და გასაქანს არც მათ აძლევთ.
სახელმწიფო სუპერმარკეტებს ყოველი შტატის სუპერმარკეტების დეპარტამენტები მართავს, რომელთა თანამშრომლების ანაზღაურება და სამუშაო პირობები ცენტრალიზებულად, პროფესიულ კავშირებთან შეთანხმების საფუძველზე წესდება.
ზოგიერთ რეგიონს თანამშრომლების მიზიდვა უჭირს. დაქირავების პირობები და ცალკეული თანამდებობის სარგო მკაცრად განსაზღვრულია, ისევე, როგორც სამუშაო საათები, უფლებამოსილებები და თითოეულ თანამდებობაზე დასაქირავებელ პიროვნებათა რიცხვი. სხვადასხვა თანამდებობრივ სარგოებს გათანაბრების ტენდენცია ახასიათებს. თუმცა, როგორც ჩანს, სახელმწიფო სუპერმარკეტებში გაცილებით მეტი ადამიანი მუშაობს, ვიდრე აუცილებელია, განსაკუთრებით კერძო სუპერმარკეტებთან შედარებით. ამასთან, რიგები სახელმწიფო სუპერმარკეტების სალაროებთან გაცილებით გრძელი, ხოლო თაროები, როგორც წესი, ცარიელია.
მმართველებს უჭირთ რომ საქონელი დროულად მოიმარაგონ ან, ექსპერიმენტის სახით, ახალი ნაწარმი შემოიტანონ, სუპერმარკეტები თავის გემოზე შეღებონ ან ახალი სათავსოები მოაწყონ. ამგვარ გადაწყვეტილებებს ცენტრალური ოფისის ჩახლართული ბიუროკრატია იღებს. ხარჯების დიდი ნაწილი ხელფასებზე მიდის, ხოლო ტექნიკურ აღჭურვილობაზე გათვალისწინებული ხაჯების შეკვეცის შედეგი ისაა, რომ სავაჭრო კალათები ძველი და დაზიანებულია. ხარჯების დაზოგვის მიზნით, დაკვეთების სახლში მიტანის სისტემა სრულიად მოშლილია. კერძო სექტორში გამოცდილი სიახლეები, მაგალითად, გასასვლელებში დამონტაჟებული სკანერები, პროფესიული კავშირების წინააღმდეგობის გამო, სახელმწიფო სუპერმარკეტებში არ ინერგება.
სუპერმარკეტების ხარისხი უბნების მიხედვით განსხვავდება; მდიდარ უბნებში ისინი უკეთ გამოიყურებიან და მათი ხარისხი ხშირად იმას მიანიშნებს თუ რამდენად პრესტიჟულია ესა თუ ის უბანი.
ბევრი სახელმწიფო სუპერმარკეტის მომსახურებით უკმაყოფილოა. ბევრი დაჯგუფება საარჩევნო მოთხოვნად სახელმწიფო სუპერმარკეტების დაფინანსების გაზრდას აყენებს და ამაში სხვადასხვა ლობისტური ჯგუფებისგან, მაგალითად, სკანერების მწარმოებელთა კავშირიდან - დახმარებას იღებს.
დროდარდო კერძო სუპერმარკეტების დახურვის მოწოდებები გაისმის, რაც გარკვეულ ადამიანებს საკუთარი პოლიტიკური გავლენის შენარჩუნების და სახელმწიფო სუპერმარკეტების დაფინანსების გაზრდის შესაძლებლობას აძლევს; თუმცა პოლიტიკოსების, ბიუროკრატების და თავად სახელმწიფო სუპერმარკეტების თანამშრომლების უდიდესი ნაწილი საყიდლებზე კერძო სუპერმარკეტებში დადის.
მასობრივ საინფორმაციო საშუალებებში სუპერმარკეტებთან დაკავშირებული საკითხები კარგად ორგანიზებული ლობისტური დაჯგუფებების დაკვეთით შუქდება.
თავად ის, თუ რა ნაწარმი უნდა იდოს სახელმწიფო სუპერმარკეტების დახლებზე, ერთობ წინააღმდეგობრივი პოლიტიკური განხილვის საკითხია და მეტწილად ლობისტური ჯგუფების მიერ მმართველ ძალებზე ზეწოლის შედეგად წყდება. სახელმწიფო სუპერმარკეტების დახლებზე მხოლოდ ადგილობრივი ნაწარმი დევს, მაგრამ ვერსად ვერ წააწყდებით სიგარეტებს და ალკოჰოლურ სასმელებს. მთავრობა აფინანსებს პროგრამას, რომელიც სუპერმარკეტებში მხოლოდ ადგილობრივი ნაწარმის გაყიდვას ისახავს მიზნად, რაც თან ცხიმიანი და ეკოლოგიურად მავნე ნაწარმის დახლებიდან გამოდევნასაც ითვალისწინებს.
სახელმწიფო სუპერმარკეტების მმართველებს ადგილობრივი საბჭოები ნიშნავს, სადაც სხვადასხვა ლობისტური დაჯგუფებების წარმომადგენლებს დიდი გავლენა აქვთ. კანდიდატებს კი ცენტრალური დეპარტამენტები არჩევს. ახალი სკოლადამთავრებულები, რომელთაც მოლარეებად მუშაობა სურთ, ვალდებულნი არიან მოლარეების პროფესიული კავშირების მიერ მოწყობილი საგანგებო სასწავლო კურსები გაიარონ, რომლის ერთ-ერთი სავალდებულო საგანი ვაჭრობის სოციოლოგიაა.
თანამშრომელთა დაქირავება ერთობ რთული პროცესია. ანაზღაურება დამოკიდებულია გამოცდილებაზე, მაგრამ, გარკვეული გამოცდების ჩაბარების შედეგად შესაძლებელია დამატებითი ანაზღაურების მოპოვებაც და სახელმწიფო სუპერმარკეტებისთვის გათვალისწინებული სოციალური დახმარების მიღებაც.
სქესობრივი თანასწორობის მოთხოვნების მიხედვით, დაოჯახებულ წყვილებს სუპერმარკეტებში ვაჭრობის ტვირთის გაზიარება დაევალათ.
სუპერმარკეტების დახურვა წინააღმდეგობრივი პოლიტიკური საკითხია, რაც მრავალრიცხოვანი სამთავრობო განხილვებისა და მომხმარებელთა დემონსტრაციების შედეგად წყდება. არც ერთ უბანს არ უნდა, რომ მისი სუპერმარკეტი დაიხუროს, რის გამოც ხშირად მომხმარებელთა გამოსვლები ერთობ ხმაურიანი და ძალისმიერია. შტატების მთავრობები ხშირად ყველა სახელმწიფო სუპერმარკეტის შენარჩუნების დაპირების გამო გადაირჩევიან ხოლმე.
თავად ის აზრი, რომ სახელმწიფო სუპერმარკეტები კერძო სუპერმარკეტების მსგავსად იმართოს, ძირშივე განწირულია. მაღალმეცნიერული კვლევები ასაბუთებს თუ როგორი უნდა იყოს ადგილობრივი პროდუქციის წახალისების პოლიტიკა, სუპერმარკეტების ოპტიმალური ზომა და სხვა აუცილებელი ღონისძიებები, მაგრამ ამ კვლევების შედეგები ნაკლებად გამოიყენება სახელმწიფო სუპერმარკეტებში. სამაგიეროდ, ძალიან დიდია ზეწოლა, რომ თანამშრომლებისა და მომხმარებელების შეფარდება იქნეს დაცული: საუკეთესოდ ის სუპერმარკეტები ითვლება, სადაც მომხმარებელი უფრო დიდ დროს ატარებს.
სახელწიფო სუპერმარკეტებს უჭირთ იმის დადგენა, თუ რას ანიჭებს უპირატესობას მომხმარებლი. ზოგიერთმა მმართველმა მომხმარებლების მმართველ საბჭოში მიწვევაც კი სცადა, მაგრამ მათ სუპერმარკეტების უშუალოდ მართვის სურვილი დიდად არ გამოუჩენიათ. ხოლო მმართველ საბჭოში მოხვედრილი მომხმარებლების კეთილსინდისიერება კი ერთობ საეჭვო გამოდგა, რადგან მათ ლობისტურ ჯგუფებთან ჰქონდათ კავშირი.
ნებისმიერ შემთხვევაში, მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებები ცენტრალურ ოფისში მიიღება, სადაც ცოტა რამ თუ იციან მომხმარებელთა მოთხოვნილებებზე და არც მათ დაკმაყოფილებას ეშურებიან. საკითხები არა სამომხმარებლო არჩევანის, არამედ პოლიტიკური ინტერესების მიხედვით წყდება.
მთავარი ოპოზიციური დაჯგუფების ლიდერის მოწოდება, რომ სახელმწიფო სუპერმარკეტებმა შაბათ-კვირაობით, ეროვნულ დღესასწაულებზე და საღამოს 5 საათის შემდეგ იმუშაონ, როგორც ამას ზოგიერთი კერძო სუპერმარკეტი აკეთებს, კატეგორიულად უარყვეს ამ დარგის წარმომადგენლებმა იმ მოტივით, რომ თითქოს ამ დროს მომხმარებლებს სავაჭროდ არ სცალიათ და თან ეს ყველა სუპერმარკეტს არ სურს. სამაგიეროდ, „მომხმარებლებისგან თავისუფალი“ დღეები მომრავლდა, როდესაც სხვადასხვა სუპერმარკეტების თანამშრომლები იკრიბებიან და სავაჭრო ნაწარმის შერჩევის საკითხს წყვეტენ.
ეკონომისტები მოუწოდებენ, რომ უპრიანია სუპერმარკეტებმა თავიანთ საქმეებს თავადვე მიხედონ, ხოლო ახალი სუპერმარკეტების გახსნა თავისუფალი გახდეს და მომხმარებლებს არჩევანის უფლება მიეცეთ, სადაც უნდათ იქ ივაჭრონ, რომ შედეგად მომხმარებლებისთვის ანგარიშის გაწევა ისწავლონ. სუპერმარკეტები მომხმარებლებზე და არა ბიუროკრატებზე უნდა გახდეს დამოკიდებული, შესაბამისად, წარმატება იმათ მხარეზე იქნება, ვინც უკეთესად მოემსახურება მომხმარებელს.
უმრავლესობას ეს იდეა წარმოუდგენლად მიაჩნია. მას განსაკუთრებით მომწოდებლები ეწინააღმდეგებიან, ასაბუთებენ, რომ მოუმზადებელი მომხმარებლები ვერ შეძლებენ გაერკვნენ თუ რა დევს დახლებზე და, შედეგად, ყველაზე მეტად ღარიბები დაზარალდებიან. მათი აზრით, ძალზედ მნიშვნელოვანია, რომ სუპერმარკეტების მართვა კერძო სექტორს გადაეცეს.
მადლობა ღმერთს, პოლიტიკოსების უმეტესობა პატარა მაღაზიებს იმდენად უმნიშვნელოდ თვლის, რომ მათ კერძო სექტორის სამართავად იმეტებს.
იქნებ საკითხი პირიქით იდგეს: ეგებ ეს საკითხი იმდენად მნიშვნელოვანია, რომ მისი მთავრობაზე დაკისრება არ ღირს?