ზოგადად, ადამიანები ფიქრობენ, რომ ეკონომიკა მხოლოდ მეწარმეების, ბანკირების და მათი მომიჯნავე პროფესიების მქონე ხალხის ინტერესის საგანია, ამასთან, ყოველ ჯგუფს, საზოგადოებრივ სეგმენტს ან ქვეყანას საკუთარი გამორჩეული ეკონომიკური ურთიერთობები ახასიათებს. გამომდინარე იქიდან, რომ ეკონომიკა მეცნიერების ერთ-ერთი ყველაზე ახალი დარგია, გასაკვირი არ არის, რომ ცოდნის ამ ნაწილში მოვლენათა მნიშვნელობის და შინაარსის შესახებ მრავალი მცდარი შეხედულებაა გაბატონებული.

დიდი დრო დაჭირდება იმის ახსნას, თუ როგორ ჩამოყალიბდა მცდარი წარმოდგენების მთელი წყება, თუ რომელი ავტორები იყვნენ ამაზე პასუხისმგებელნი და რა გავლენა ჰქონდა ყოველივე ამაზე პოლიტიკურ გარემოს. უფრო მნიშვნელოვანი კი ისაა, რომ ეს გაუგებრობები აღვრიცხოთ და საზოგადოების მიერ მათი აღიარების შედეგები განვიხილოთ.

პირველი დამკვიდრებული გაუგებრობა იმაში მდგომარეობს, რომ ეკონომიკური მეცნიერება ადამიანის ყოველდღიურ ყოფას არ ეხება და ის მეცნიერთა მიერ შეთხზულ სამყაროს ასახავს. ამ მიდგომის უარსაყოფად ხაზი ესმევა იმ გარემოებას, რომ ნამდვილი ადამიანი მითიური „ეკონომიკური ადამიანისგან“ მკვეთრად განსხვავდება.

როგორც კი ამ პირველი გაუგებრობას უარყოფენ, მეორე შეცდომა იჩენს თავს – ეს არის რწმენა, რომ ეკონომიკური მეცნიერების მიხედვით, ადამიანებს მხოლოდ პატივმოყვარეობა და გამორჩენა ამოძრავებთ, რათა საკუთარი ყოფა-ცხოვრება გაიუმჯობესონ. ამ თვალსაზრისის საწინააღმდეგოდ ამბობენ, რომ ყველა ადამიანი ეგოისტი არ არის.

მესამე გაუგებრობა იმაში მდგომარეობს, რომ ეკონომიკა ყოველ ადამიანს კეთილგონიერ, რაციონალურ და მხოლოდ გონების კარნახით მოქმედ არსებად მიიჩნევს. ამ მოსაზრების კრიტიკა გულისხმობს, რომ ადამიანები ხშირად „ირაციონალურად“ მოქმედებენ.

სამივე აღნიშნული გაუგებრობა ძირეულად მცდარ დაშვებებს ეყრდნობა. ეკონომიკური მეცნიერება არ გულისხმობს, რომ ეკონომიკური ადამიანი ჩვეულებრივი ადამიანისგან განსხვავდება. ერთადერთი, რასაც ეკონომიკური მეცნიერება ასაბუთებს, ისაა, რომ სამყაროში არსებობს გარემოებები, რომელთა მიმართ ადამიანი გულგრილი არ არის და შესაბამისი მდგომარეობის შეცვლა მიზანმიმართული მოქმედების გზით სურს. თუკი ადამიანი ნეიტრალურია, გულგრილია, კმაყოფილია, ის აღარ მოქმედებს. მაგრამ, როდესაც ის სხვადასხვა შესაძლო მდგომარეობას ერთმანეთს ადარებს და ხედავს, რომ არსებული მდგომარეობის გაუმჯობესება შეიძლება, ის მოქმედებას იწყებს.

ადამიანის მოქმედება, მისი პირადი შეფასების შედეგად ჩამოყალიბებული თვალსაზრისის შესაბამისად მდგომარეობის გაუმჯობესების მცდელობას გულისხმობს. ეს არ ნიშნავს, რომ მდგომარეობა მეტაფიზიკის ან ღმერთის თვალსაზრისით უმჯობესდება. ადამინის მიზანი, მისი აზრით, ნაკლებად ხელსაყრელი გარემო პირობების უფრო ხელსაყრელი გარემო პირობებით შეცვლაა. ის იღწვის, რომ ნაკლებად სასურველი მდგომარეობა უფრო ხელსაყრელით ჩაანაცვლოს. ამ მიზნის მიღწევით ის უფრო ბედნიერი ხდება, ვიდრე მანამდე იყო. ეს მიდგომა თავად მოქმედების შინაარსს არ ეხება, ანუ არ აქვს მნიშვნელობა ადამიანს ეგოიზმი ამოძრავებს თუ ალტრუიზმი.

იმ გაუგებრობების აღმოსაფხვრელად, რომელიც „რაციონალიზმისა“ და „ირაციონალიზმის“ გარჩევისას წარმოიქმნება, უნდა გაცნობიერებდეს, რომ ყველაფერი, რასაც ადამიანი შეგნებულად აკეთებს, იმ ძალის ზეგავლენით ხდება, რასაც ჩვენ გონს ვუწოდებთ. ნებისმიერი ქმედება, რომელიც გარკვეული მიზნის მიღწევას გულისხმობს, არსით „რაციონალურია“. „რაციონალურსა“ და „ირაციონალურს“ შორის გაბატონებული დაპირისპირება ყოველგვარ აზრსაა მოკლებული. „ირაციონალურობის“ მაგალითად გამოდგება პატრიოტიზმი, ახალი ქურთუკის ან საკონცერტო ბილეთის შეძენა იმ შემთხვევაში, როდესაც რაიმე სხვა ქმედება უფრო კეთილგონივრულად შეიძლება ჩანდეს. ადამიანური მოღვაწეობის შემსწავლელი თეორიული მეცნიერება მხოლოდ იმას გულისხმობს, რომ არსებობს მოქმედება, ე.ი. ცალკეული ადამიანების სწრაფვა საკუთარი დარდის გასაქარვებლად და მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად. მოქმედების მიზეზის ან შინაარსის არავითარი ღირებულებითი შეფასება არ ხდება. ეკონომიკური მეცნიერება ღირებულებების მიმართ ნეიტრალურია, ღირებულებითი შეფასების შედეგებს განიხილავს, მაგრამ თავად ნეიტრალური რჩება.

„ეკონომიკურ“ და „არაეკონომიკურ“ მოქმედებას შორის განსხვავებების ძიებაც ყოველგვარ აზრს მოკლებულია. ზოგიერთი ქმედება თავად ადამიანის სასიცოცხლო გრძნობებისა და საჭიროებების (საკვების, საცხოვრისის და ა.შ.) დაკმაყოფლებისკენ არის მიმართული. სხვები, მიიჩნევა რომ უფრო „ამაღლებული“ მიზნებით არის განპირობებული. მაგრამ განსხვავებული ადამიანები სხვადასხვა მიზნებისკენ სწრაფვას სხვადასხვანაირ ღირებულებით შეფასებას აძლევენ და ერთი პიროვნებაც კი, შექმნილ ვითარებას სხვადასხვა დროს სხვადასხვანაირად აფასებს. ეკონომიკური მეცნიერება უბრალოდ მოქმედებას ეხება. მოქმედების მიზნების კვლევა კი ისტორიის საგანია.

ეკონომიკური კანონების ჩვენეული ცოდნა შემეცნების შედეგია და არ შეიძლება ის ისტორიული გამოცილების შედეგად დადგინდეს, რადგან ისტორიული გამოცდილება ყოველთვის კომპლექსურია და შეუძლებელია, მისი ლაბორატორიულ პირობებში გადამოწმება. ეკონომიკური ფაქტების წყარო ადამიანების საკუთარი შემეცნებაა, ე.ი. ის, რასაც ჩვენ ეპისტომოლოგიაში a priori (გამოცდილებისგან დამოუკიდებელ – მთარგ. შენიშვ.) ცოდნას ვუწოდებთ, რაც უკვე ცნობილია. a priori ცოდნა განსხვავდება პოსტერიორი (გამოცდილებიდან გამომდინარე – მთარგ. შენიშვ.) ცოდნისაგან, რაც გამოცდილების შედეგად მიიღება.

რაც შეეხება a priori ცოდნას, ინგლისელმა ფილოსოფოსმა ჯონ ლოკმა (1632-1704) ჩამოაყალიბა თეორია, რომლიც მიხედვით ახალშობილის გონება სუფთა ფურცელს ჰგავს, რომელიც გამოცდილების შეძენის კვალობაზე ივსება. მან თქვა, რომ თანდაყოლილი ცოდნა არ არსებობს. გერმანელემა ფილოსოფოსმა და მათემატიკოსმა გოტფრიდ ვილჰელმ ფონ ლეიბნიცმა (1646-1716) ამ დებულებაში ერთი გამონაკლისი დაუშვა, თავად ინტელექტის სახით. მისი აზრით, გამოცდილება ადამიანის გონებაში არსებულ ცარიელ ფურცელზე კი არ იწერება, არამედ, მხოლოდ ადამიანის გონებაში არსებული სააზროვნო მექანიზმის მეშვეობით მუშავდება და შესაძლებელს ხდის, ადამიანმა გამოცდილება ცოდნად გარდაქმნას.

მე არ ვაპირებ, რომ „რაციონალიზმსა“ და „ემპირიზმს“, გამოცდილებასა და ცოდნას შორის განსხვავებების შესახებ კამათში ჩავერთო, რასაც ბრიტანელი ფილოსოფოსი და ეკონომისტი ჯონ სტიუარტ მილი (1806-1873) a prioristic ცოდნას უწოდებდა. თუმცა, თავად მილსაც და ამერიკელ პრაგმატისტებსაც სწამდათ, რომ a prioristic-ული ცოდნაც გამოცდილებით მიიღება.

ეკონომიკური ცოდნა, ეკონომიკური თეორია და ა.შ. ეკონომიკურ ისტორიასა და ყოველღიურობას იმავე გზით უკავშირდება, რითიც ლოგიკა და მათემატიკა – ჩვენ მიერ საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების ათვისების უნარს. ყველაფრის მიუხედავად, ჩვენ შეგვიძლია აღმოვფხვრათ ეს ანტიეგოიზმი და ვაღიაროთ ფაქტი, რომ ეკონომიკური თეორიის ცოდნა შემეცნებიდან გამომდინარეობს. ლოგიკა და მათემატიკა ასევე შემეცნებიდან გამომდინარეობს; მათემატიკაში ექსპერიმენტები და ლაბორატორიული კვლევები არ გამოიყენება. ერთერთი მათემატიკოსის თქმით, ის ხელსაწყოები, რომელიც მათემატიკოსს სჭირდება, შემოიფარგლება ფანქრით, ფურცლით და ნაგვის ყუთით, რადგან მისი მთავარი იარაღი გონებაა.

მაგრამ, ჩვენ შეიძლება ვიკითხოთ, როგორ შეიძლება, რომ მათემატიკა, რომელიც ერთავად ადამიანის შემეცნების ნაყოფია და არავითარი კავშირი არ აქვს გარე სამყაროსთან და რეალობასთან, იმ სამყაროს კვლევაში გამოვიყენოთ, რაც ადამიანის გონების გარეთ და მის დამოუკიდებლად არსებობს? ამ კითხვაზე პასუხი ფრანგმა მეცნიერმა ჰენრი პუანკარემ (1854-1912) და ფიზიკოსმა ალბერტ აინშტაინმა (1879-1955) გასცეს. იგივე კითხვა ეკონომისტებმა შეიძლება ეკონომიკური მეცნერების მიმართ დასვან. როგორ შეიძლება, რომ რამე, რაც მხოლოდ ჩვენი შემეცნების, ჩვენი აზროვნების შედეგია, იმ მოვლენების შესასწავლად იქნეს გამოყენებული, რაც ბაზარზე და სამყაროში მიმდინარეობს?

ყოველი პიროვნების მოღვაწეობა – ყველა მოქმედება – გამომდინარეობს გონიდან, იმავე წყაროდან, საიდანაც ჩვენი თეორიები იღებს სათავეს. ადამიანის მოქმედებას ბაზარზე, ხელისუფლებაში, სამსახურში, დასვენებისას, ყიდვა-გაყიდვისას, გონება იმ არჩევანის მიხედვით მართავს, რასაც ადამიანი აკეთებს იმასა და იმას შორის, რაც მოსწონს და რაც არ მოსწონს. შემეცნება არის მეთოდი, რომელიც გადაწყვეტილებას (მნიშვნელობა არ აქვს კარგს თუ ცუდს) განაპირობებს. ყოველი მოქმედება ცვლილებაა, რადგან ერთ ვითარებას მეორეთი ცვლის. მოქმედი პირი იმედოვნებს, რომ შედეგად საკუთარ მდგომარეობას გაიუმჯობესებს.

საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში კვლევის საწყისი წერტილი გარკვეული ექსპერიმენტების შედეგად მიღებული ფაქტებია. ამ ფაქტებიდან გამომდინარე, სულ უფრო და უფრო აბსტრაქტული და სულ უფრო და უფრო განზოგადებული თეორიები ყალიბდება. თეორიები საბოლოოდ ისეთ სახეს იღებს, რომ საზოგადო გამოყენებისთვის გამოუსადეგარი ხდება. თუმცა, ეს არ ნიშნავს, რომ ამით ისინი უფასურდება; სრულიად საკმარისია, რომ მათ მეცნიერთა მცირე ნაწილი მაინც იყენებს.

ყოველ a prioristic-ულ მეცნიერებაში, ჩვენ ზოგადი დებულებით ვიწყებთ – მოქმედება ერთი ვითარების მეორეთი ჩასანაცვლებად ხორციელდება. ამ თეორიას, რომელსაც მრავალი უაზრობად მიიჩნევს, სხვა იდეასთან მივყავართ, რაც სულ უფრო და უფრო გასაგები ხდება და ნაკლებად აბსტრაქტულია.

საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები ნაკლებად ზოგადი დებულებებიდან სულ უფრო ზოგადი დებულებებისკენ ვითარდება. ეკონომიკური მეცნიერება საპირისპირო მიმართულებით ვითარდება. საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები სამარადჟამო კავშირ-ურთიერთობების დაამყარებას ცდილობს. ადამიანური მოღვაწეობის ასპარეზზე ამგვარი ურთიერთობები არ არსებობს, შესაბამისად, არც მათი გათვლის საშუალება არსებობს. ღირებულებითი შეფასება, რომელიც ადამიანს მოქმედებისკენ უბიძგებს, რომლებიც ფასებს და საბაზრო ურთიერთობებს აყალიბებს, არ იზომება; ისინი უპირატესობათა საფეხურებრივ სისტემას ქმნიან; რანგირებას ექვემდებარებიან. ისინი არ ამბობენ, რომ „A“ „B“-ს ტოლია, ან მასზე მეტია, ან ნაკლები. ისინი ამბობენ, „მე B-სთან შედარებით A-ს ვანიჭებ“ უპირატესობას. ისინი სამსჯავროს არ აყალიბებენ. ეს გარემოება ორი ათასი წელია მცდარად იყო გაგებული. დღესაც კი, ძალიან ბევრი ადამიანი, მათ შორის საყოველთაოდ ცნობილი ფილოსოფოსები, ამ საკითხში სრულ უმეცრებას იჩენენ. საბაზრო ფასების სისტემა სწორედ ღირებულებათა და უპირატესობათა სისტემის შედეგად ყალიბდება.

არისტოტელე, სხვა მრავალ საკითხთან ერთად, ქალისა და მამაკაცის მრავალ სახასიათო განსხვავებაზე წერს. ის ხშირად ცდებოდა. მას რომ ქალბატონ არისტოტელესთვის ქალის შესახებ გამოეკითხა, მიხვდებოდა, რომ მრავალ შემთხვევაში ცდებოდა; შესაბამისად, მისი კვლევაც სხვაგვარად განვითარდებოდა. ის ცდებოდა მაშინაც, როდესაც მიიჩნევდა, რომ ბაზარზე ორი საგანი ერთმანეთზე ტოლობის გამო იცვლება. მაგრამ, თუკი ისინი ერთმანეთის ტოლია, მაშინ რატომ ჩნდება მათი გაცვლის აუცილებლობა? თუკი თქვენ გაქვთ შაური და მეც მაქვს შაური, ჩვენ მათ არ ვცვლით, რადგან ისინი ერთგვაროვანია. აქედან გამომდინარეობს, რომ გაცვლის შემთხვევაში ადგილი უნდა ჰქონდეს არა ტოლობას, არამედ განსხვავებას.

კარლ მარქსმა (1818-1883) საკუთარი ღირებულების თეორია სწორედ ამ მცდარ თვალსაზრისზე ააგო. მარქსის ამ შეცდომის ნახვა ეუგენ ფონ ბემ-ბავერკის (1851-1914) ნაშრომის – „კაპიტალი და მოგება“ მეშვიდე თავში შეიძლება. მარქსიდან კარგა ხნის შემდეგ, ჰენრი ბერგსონმა, თავის ნაშრომში, რომელიც რელიგიაში მორალის ორი წყაროს არსებობას ეხება, იგივე შეცდომა გაიმეორა და ასაბუთებდა, რომ თუკი ბაზარზე ორი საგანი იცვლება, ისინი გარკვეულწილად ტოლები უნდა იყოსო. მაგრამ „ტოლი“ საგნები ერთმანეთზე არ იცვლება. გაცვლას მხოლოდ მაშინ ექნება ადგილი, როდესაც საგნები არაერთგვაროვანია. შენ სწორედ იმიტომ წუხდები ბაზარში წასვლით, რომ ერთი თავი პური უფრო მეტად გიღირს, ვიდრე ფული, რომელსაც მასში გადაიხდი. ხალხი საგნებს იმიტომ ყიდულობს, რომ დროის შესაბამის მომენტში მათ უფრო მეტად აფასებს, ვიდრე მათში გადახდილ ფულს. გაცვლა წაგების განზრახვით არასოდეს ხდება. მოქმედი ადამიანი არასოდეს არის პესიმისტი, რადგან მისი ნებისმიერი მოქმედება განპირობებულია მდგომარეობის გაუმჯობესების შესაძლებლობის რწმენით.

მოქმედების მიზანი ის არის, რომ ადამიანმა არსებული ყოფა გაიუმჯობესოს. ნებისმიერი ცვლილება ფასდება „მოგებად“, თუკი მას მდგომარეობის გაუმჯობესება ახლავს, ან „წაგებად“, თუკი შედეგად მდგომარეობა უარესდება. ეს შეფასება წმინდა ფსიქოლოგიური ხასიათისაა და მისი გაზომვა შეუძლებელია. მასზე მხოლოდ იმის თქმა შეიძლება თუ რამდენად დიდია ან პატარა. მისი გაზომვა მხოლოდ მაშინ ხდება შესაძლებელი, როდესაც ბაზარზე საგნები ფულზე იცვლება. მას შემდეგ, რაც მოქმედება შედგა, მას არავითარი შემდგომი მათემატიკური ღირებულება არ გააჩნია.

მაგრამ, თქვენ იტყვით, ეს ჩვენ ყოველდღიურ გამოცდილებას ეწინააღმდეგება. დიახ, იმიტომ რომ ჩვენი საზოგადოებრივი გარემო გათვლებს შესაძლებელს ხდის, რამდენადაც საგნები გაცვლის საყოველთაო საშუალებაზე, ფულზე იცვლება. როდესაც საგნები ფულზე იცვლება, შესაძლებელი ხდება, რომ ეკონომიკური გათვლები ფულადი ტერმინებით გამოვხატოთ, თუმცა ამისთვის სამი პირობის დაცვაა აუცილებელი:

1. უნდა არსებობდეს კერძო საკუთრება და ის არა მხოლოდ სამომხმარებლო საქონელზე, არამედ საწარმოო ფაქტორებზეც უნდა ვრცელდებოდეს;

2. დამკვიდრებული უნდა იყოს შრომის დანაწილება, შესაბამისად, წარმოება სხვების მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებაზეც უნდა იყოს მიმართული;

3. უნდა მოქმედებდეს საერთო მაჩვენებლებით გამოხატული არაპირდაპირი გაცვლა.

ამ სამი პირობის დაკმაყოფილების შემდეგ შეიძლება ღირებულების გარკვეული მათემატიკური სიდიდე ჩამოყალიბდეს, მაგრამ ის ვერასოდეს იქნება ზუსტი. ეს გათვლები ვერასოდეს გახდება ზუსტი, რადგან ისინი ყოველთვის ეხება იმას, რაც მოხდა გუშინ, წარსულში. სამეურნეო ანგარიშები შესაძლოა დამაჯერებლად გამოიყურებოდეს, მაგრამ ფულადი ღირებულებაც კი მომავალის სპეკულაციური შეფასების შედეგია. ღირებულება, რომელიც დანადგარებს და სხვა აქტივებს ენიჭება, ასევე სპეკულაციურია. ინფლაციისგან მომდინარე რეალური პრობლემა იმაში მდგომარეობს, რომ ის ეკონომიკურ გათვლებს ამახინჯებს და ამით ტრაგიკული შედეგები მოაქვს.

ფულადი გათვლების არსებობა სხვადასხვა ორგანიზაციასა თუ საზოგადოებაში აუცილებელი არ არის. ისინი არ არსებობდნენ მაშინ, როდესაც სამეურნეო ურთიერთოებები დაიწყო. პირველყოფილი ადამიანებიც მოქმედებდნენ; ადამიანები ყოველთვის მოქმედებდნენ; მაგრამ ათასობით წელი დასჭირდა, რომ, შრომის დანაწილებისა და საბუღალტრო აღრიცხვის განვითარების კვალობაზე, ფულადი გათვლები შესაძლებელი გამხდარიყო. ფულადი გათვლები შუა საუკუნეებში ნაბიჯნაბიჯ განვითარდა. განვითრების პირველ პერიოდში მას ბევრი ის მახასიათებელი აკლდა, რასაც ჩვენ დღეს აუცილებლად მივიჩნევთ (სოციალისტურ საზოგადოებაში [სადაც სამი ზემოთ მოყვანილი პირობა არ სრულდება – მთარგმ. შენიშვ.], აღნიშნული პირობები კვლავ ქრება და, შესაბამისად, ეკონომიკური გათვლები შეუძლებელი ხდება).

საბუნებისმეტყველო საგნების რაოდენობრივი ხასიათი შესაძლებელს ხდის, რომ მექანიკის საფუძველზე სათანადო ნახაზები შედგეს და ხიდები აიგოს. თუკი თქვენ იცით თუ რას აშენებთ, საბუნებისმეტყველო საგნების ცოდნაზე დაფუძნებული ტექნოლოგიები სასარგებლოა. თუმცა მთავარი კითხვა მაინც ის არის, თუ რა უნდა აშენდეს, რა უნდა გაკეთდეს. ტექნოლოგიებს ამ კითხვაზე პასუხი არ ძალუძს.

სინამდვილეში, საწარმოო საშუალებები მწირია. რასაც არ უნდა ვაკეთებდეთ, ყოველთვის იარსებებს სხვა გეგმები, რომელთა განსახორციელებლად საჭირო საწარმოო ფაქტორების დეფიციტი იქნება. ყოველთვის გაჩნდება სხვა გადაუდებელი მოთხოვნა. ეს ის ფაქტორია, რომელსაც მეწარმე ითვალისწინებს, როდესაც მოგებასა და წაგებას ანგარიშობს. როცა მეწარმე ძალზე მაღალი ხარჯების გამო გარკვეულ პროექტზე უარს ამბობს, ეს ნიშნავს, რომ საზოგადოება მზად არ არის ნედლეულის ამ გზით გამოყენების საფასური გადაიხადოს. მოხმარება განაპირობებს არსებული საწარმოო ფაქტორების გამოყენებას იმ პროექტების განსახორციელებლად, რომელთა მეშვეობითაც ყველაზე გადაუდებელი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება საწარმოო ფაქტორების გაფლანგვის გარეშე ხდება, რაც ნიშნავს, რომ საწარმოო ფაქტორები ყველაზე უფრო გადაუდებელი საჭიროებებისთვის მოიხმარება.

ამის მისაღწევად აუცილებელია, სხვადასხვა საწარმო ფაქტორის დანახარჯების შედარება იყოს შესაძლებლი. მაგალითად, დავუშვათ, რომ მიზანშეწონილად არის ჩათვლილი ორ ქალაქს შორის რკინიგზის აგება. ვთქვათ, ამ ორ ქალაქს შორის აღმართულია მთა. არსებობს სამი გამოსავალი: რკინიგზამ მთას გადაუაროს, შემოუაროს ან მის წიაღში გვირაბით გავიდეს. საერთო მაჩვენებელი აუცილებელია, რომ ამ სამ შესაძლებლობას შორის არჩევანი გაკეთდეს. მაგრამ ამ გზით მხოლოდ ფულადი მდგომარეობის სურათის წარმოდგენა შეიძლება. ეს არ არის გათვალა. ეს მხოლოდ დღევანდელი დღის შუქზე დანახული მოთხოვნებისა და გარემოებების შეფასებაა. ხვალ ვითარება შეიცვლება. ნებისმიერი სამეურნეო პროექტის წარმატება სწორედ მომავალი შესაძლებლობების სწორ განჭვრეტაზეა დამოკიდებული.

ეკონომიკის, რაოდენობრივი მეცნიერების, განვითარების მცდელობების პრობლემა იმაში მდგომარეობს, რომ თეორიული ეკონომიკა მეცნიერების სხვა დარგების მიერ გაკვალულ გზას უნდა გაჰყვეს. საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები ხარისხობრივიდან რაოდენობრივში განვითარდა და მრავალ ადამიანს სწამს, რომ ეკონომიკურმა მეცნიერებამ იგივე გზა უნდა გაიაროს. მაგრამ ეკონომიკაში მუდმივი კავშირ-ურთიერთოებები არ არსებობს. ამასთან, გათვლების გარეშე ეკონომიკის რაოდენობრივი განვითარება შეუძლებელია. რაოდენობრივი მაჩვენებლები ეკონომიკური ისტორიის და არა ეკონომიკური თეორიის კუთვნილებაა.

წიგნი, რომლის სათაურია „მოთხოვნის ელასტიურობის გათვლა“, ახლახან სენატორმა პოლ დუგლასმა (1892-1976) განიხილა, რომელიც, სავარაუდოდ, კიდევ უფრო მაღალ პოლიტიკურ თანამდებობაზე უნდა ოცნებობდეს. დუგლასი ამტკიცებს, რომ ეკონომიკა ზუსტ მეცნიერებად უნდა გადაიქცეს და მას ისეთივე მუდმივი ფასეულობათა სისტემა უნდა ჰქონდეს, როგორიცაა ატომის წონა ქიმიაში. მაგრამ წიგნი არ ეხება მყარ ფასეულობებს; ის გარკვეული ქვეყნის, კერძოდ, აშშ-ს, გარკვეული პერიოდის ეკონომიკურ ისტორიას ეხება. შედეგები, შესაძლოა, განსხვავებული ყოფილიყო თუკი ის სხვა დროს და სხვა ქვეყანას შეეხებოდა. ამ სამყაროში ატომის წონა უცვლელია, მიუხედავად დროისა და ქვეყნისა, მაგრამ, ამავდროულად, ეკონომიკური ღირებულებები და ეკონომიკური რაოდენობები დროისა და ადგილმდებარეობის მიხედვით განუწყვეტლივ იცვლება.

ეკონომიკა – ეს ადამიანური მოღვაწეობის თეორიაა. უდიდესი ისტორიული ფაქტია, რომ კარტოფილის სასარგებლო თვისებები მექსიკის მკვიდრი აცტეკების მიერ იქნა აღმოჩენილი, ევროპაში ბრიტანელი ჯენტლმენის მიერ იქნა ჩამოტანილი და მალე ის მთელ მსოფლიოში გავრცელდა. ამ ფაქტმა უდიდესი გავლენა მოახდინა, მაგალითად, ირლანდიის ისტორიაზე, მაგრამ ეკონომიკის თვალსაზრისით ეს მხოლოდ შემთხვევითობაა.

როდესაც ეკონომიკაში მაჩვენებლებს იყენებთ, მაშინ ეკონომიკური თეორიის ასპარეზიდან ეკონომიკური ისტორიის ასპარეზზე გადადიხართ. ცხადია, ეკონომიკური ისტორია მეტად მნიშვნელოვანი ასპარეზია. სტატისტიკა ადამიანის მოღვაწეობის ასპარეზზე ისტორიული კვლევის მეთოდია. სტატისტიკა ფაქტებს აღიცხავს, მაგრამ მათ ამ ფაქტზე უფრო მეტის განმარტება არ ძალუძთ (სრული სიმართლეა, რომ ზოგიერთი სტატისტიკოსი „თაღლითია“ და სათანადო ფაქტებზე დაყრდნობით შეიძლება ითქვას, რომ მთავრობაში მათ სწორედ ამის გამო იწვევევენ).

ზემოთქმულიდან გამომდინარე, გარკვეულმა ადამიანებმა, შესაძლოა, მცდარი დასკვნა გამოიტანონ და მიიჩნიონ, რომ, ეკონომიკის, როგორც წმინდა a prioristic-ული მეცნიერების, მიზანი მომავლის სამეცნიერო პროგრამის შემუშავებაა, და, რომ ეკონომიკა მხოლოდ მხართეძოზე წამოწოლილი ჯენტლმენის თეორიაა. ეს ორივე მოსაზრება მცდარია. ეკონომიკა სულაც არ არის პროგრამა იმ მეცნირებისთვის, რომელიც ჯერ არ არსებობს. ის არც პურისტების მეცნიერებაა. შესაბამისად, ჩვენ უნდა უარვყოთ მავანის მოსაზრება, რომ ადამიანური მოღავწეობის შესასწავლად ისტორიის კვლევაა საჭირო. ისტორია მნიშვნელოვანია. მაგრამ დღევანდელ გარემოებებთან გამკლავება წარსულის კვლევით შეუძლებელია.

იმის მაგალითად, თუ რას ვგულისხმობ: ეკონომიკური კვლევის ეროვნულმა ბიურომ გამოაქვეყნა მოხსენება, რომელიც მეორე მსოფლიო ომის, ინფლაციისა და მთავრობის მიერ კრედიტების გაცემის შეზღუდვების დაწესების წინ განვადებით გაყიდვას ეხებოდა. მაშინ, როდესაც ეს კვლევა ჩატარდა, მოვლენა უკვე ჩავლილი იყო; ის შეეხო მოვლენას, რომელიც წარსულს ჩაბარდა. მე არ ვთვლი, რომ ის სრულიად უსარგებლო იყო. ჭკვიანი ადამიანი ამ კვლევიდან ბევრ რამეს ისწავლის. მაგრამ არ დაგავიწყდეთ, ეს არაა ეკონომიკა, ეს ეკონომიკური ისტორიაა. სინამდვილეში, ეს კვლევა უახლესი ეკონომიკური ისტორიის შესწავლას ეხებოდა.

ეს დარვინმაც გააცნობიერა. მან დაინახა, რომ, ცხოველთა სამყაროს შესწავლის მიზნით, ცხოველებს კლავდნენ. ასე რომ, სინამდვილეში, ცხოველთა სამყაროს შესწავლის მაგიერ მათი ლეშის შესწავლა მიმდინარეობდა.

იგივე ეხება ეკონომიკურ მეცნიერებასაც. ამჟამინდელი ეკონომიკური მდგომარეობის აღწერა არავის შეუძლია, ყველა აღწერა წარსულს ეხება. მომავალს წარსულის კვლევის საფუძველზე ვერავინ იწინასწარმეტყველებს. ხშირად ეკონომიკის ისტორიას „ეკონომიკური მეცნიერების“ მაგივრად ასწავლიან. არადა, წარსულის შესახებ ყველაფერი რომც იცოდე, ეს მომავლის ცოდნის საშუალებას არ იძლევა.

''''''''''''''''''''''''''''''''

ლუდვიგ ფონ მიზესი
1881-1973

ლუდვიგ ფონ მიზესმა თავისი ცხოვრება სოციალიზმისა და ტოტალიტარიზმის მხილებას მიუძღვნა და ერთ-ერთ უკომპრომისო მეცნიერად ითვლება. მან უდიდესი გავლენა იქონია ავსტრიული ეკონომიკური სკოლისა და კლასიკური ლიბერალიზმის აღორძინებაზე, ასევე, თანამედროვე ლიბერტარიანული პოლიტიკური ფილოსოფიის განვითარებაზე.