ავტორი: Craig Biddle, The Objective Standard

თარგმანი: ირაკლი იაგორაშვილი, Ayn Rand Center Georgia

სტატიის თავდაპირველი ვერსია გამოქვეყნდა The Objective Standard-ის გვერდზე, აქ სტატიის მცირედით შემოკლებული ვერსია გამოქვეყნებულია მათი ნებართვით.

* * *

რა არის უფლებები? საიდან მოდის ისინი? ამ შეკითხვაზე პასუხი განსაზღვრავს, თუ რამდენად შეუძლია მოპასუხეს, დაიცვას თავისუფალი საზოგადოება. თუ ვინმემ არ იცის უფლებების ბუნება და მათი წყარო, მას ასევე არ ეცოდინება, ეს უფლებები რეალურია თუ წარმოსახვითი. თუ უფლებები რეალური არ არის, მაშინ თავისუფლებასაც არანაირი ფუნდამენტი არ გააჩნია: სახელმწიფოსა და საზოგადოებას შეუძლიათ, ის მოიქმედონ, რაც ესიამოვნებათ.

ტრადიციული პასუხი ზემოთ აღნიშნულ შეკითხვებზე შესაძლებელია სამ კატეგორიად დავყოთ: (1) უფლებები მორალური კანონებია, რომლებიც ღმერთისგან მომდინარეობს და განსაზღვრავს, თუ რა ქმედებაა დასაშვები ადამიანის მხრიდან. (2) უფლებები პოლიტიკური კანონებია, რომლებსაც სახელმწიფო ქმნის და შედეგად აზუსტებს, თუ რომელი ქმედების თავისუფლება აქვს ადამიანს. (3) უფლებები მორალური კანონებია, რომლებიც ადამიანს თანდაყოლილად აქვს და განსაზღვრავს, თუ რისი გაკეთება შეუძლია მას თავისუფლად. თუმცა, სამივე ეს თეორია აშკარაა, რომ ყალბია და ადამიანი, რომელიც შეეცდება თავისუფლება ამ ფუნდამენტებით დაიცვას, ისევე ჩაფლავდება, როგორც დღეს ამერიკელები მარცხდებიან.

აინ რენდის პასუხები ზემოთ მოყვანილ შეკითხვებზე აშკარა სიმართლეს შეიცავს და ვინც მის პასუხებს გაიაზრებს, შედეგად აღიჭურვება უნარით, რომ თავისუფლება მყარი ფილოსოფიური ფუნდამენტით დაიცვას.

რენდის უფლებების თეორიისა და თავისუფლების დაცვაში მისი გადამწყვეტი მნიშვნელობის გაგების მიზნით, მოდით ჯერ განვიხილოთ ტრადიციული თეორიები და მათი ძირითადი ნაკლოვანებები. შემდეგ კი მიმოვიხილოთ რენდის თეორია და ვნახოთ, თუ როგორ აგვარებს იგი სხვა შეხედულებების მიერ გადაუჭრელ სხვადასხვა პრობლემას და აღმოვაჩინოთ, თუ როგორ ამტკიცებს იგი თავისი უფლებების თეორიის ვალიდურობას სხვადასხვა ფაქტით, რომლებიც დაკვირვებადია.

• ადამიანის უფლებათა თეორიის ტრადიციული სახეები: რატომ არის ისინი არასწორი

ღმერთის მიერ ნაბოძები უფლებები

იდეა რომ უფლებები ღმერთისგან მომდინარეობს განსაკუთრებით პოპულარულია კონსერვატორებსა და რესპუბლიკელებში. ამ თეორიის მიხედვით, ყოვლისმომცველი, უცოდველი, ყოვლისშემძლე არსება ქმნის მორალურ კანონს და აძლევს ადამიანს უფლებებს; ამრიგად აღნიშნული უფლებები წინ უსწრებს და განსხვავდება ადამიანის მიერ შექმნილ ნებისმიერი უფლებისგან, ისინი არ შეიძლება მინიჭებული ან წართმეული იყოს სახელმწიფოს მიერ. როგორც სარა პალინი აღნიშნავს “კონსტიტუციამ არ მოგვანიჭა ჩვენ უფლებები. ჩვენი ხელშეუვალი უფლებები ღმერთისგან მომდინარეობს. კონსტიტუციით შეიქმნა ეროვნული მთავრობა იმისთვის, რომ ეს ღმერთისაგან ბოძებული ხელშეუვალი უფლებები დაეცვა”. რაში ლიმბაუ ეთანხმება: “თქვენ გაქვთ ღვთის (რომელმაც თქვენც შეგქმნათ) მიერ მინიჭებული ინდივიდუალური უფლებები, ხოლო ჩვენი დამფუძნებელი დოკუმენტები ასახავს მათ: სიცოცხლე, თავისუფლება, ბედნიერებისკენ სწრაფვა - ეს უფლებები არ მოდის სხვა ადამიანებისგან ან და მთავრობებისგან. . . . ისინი ჩვენი შემოქმედისგან მომდინარეობს. ნიუტ გინგრიხი იწვევს ყველას, რომ იპოვონ ხელშეუვალი უფლებების სხვა შესაძლო წყაროები: “თუ შენ შემოქმედი არ განიჭებს შესაბამის ხელშეუვალ უფლებებს, აბა საიდან მომდინარეობს ისინი?” ჯეიმს დობსონი გვაფრთხილებს: “თუ ამბობ რომ უფლებები ღმერთისგან კი არა სახელმწიფოსგან მომდინარეობს, ისინი ასევე შეიძლება უკანაც წაიღონ”.

მაგრამ თეორია რომ უფლებები ღმერთისგან მომდინარეობს უპერსპექტივოა. დავიწყოთ იმით, რომ ღმერთის არსებობის მტკიცებულება არ არსებობს, მითუმეტეს იმ უფლებებისა, რომლებიც რატომღაც მისი სურვილისგან მომდინარეობს. სჯერა თუ არა ვინმეს ღმერთის, ამ შემთხვევაში საკითხის მიღმაა. ნებისმიერ ვარიანტში, ფაქტი კვლავ რჩება, რომ არანაირი მტკიცებულება არ არსებობს ღმერთის არსებობის და სწორედ მტკიცებულებების არარსებობის შემთხვევაში, საჭიროა აღნიშნული საკითხი მიღებული იქნას რწმენაზე დაფუძნებით. უფლებები, რომელთა დამადასტურებელი ფაქტები არ არსებობს, უფლებები კი არა, არამედ ფანტაზიაა.

მეტიც, რას ნიშნავს ყოვლისმომცევლი, უცოდველი, ყოვლიშემძლე არსებისთვის ადამიანებს მისცეს უფლებები? რასაკვირველია, თუ ღმერთი არსებობს და ფლობს ასეთ თვისებებს, მას ნებისმიერ დროს შეუძლია ამ უფლებების გაუქმება და სურვილისამებრ ადამიანების მოკვლა (როგორც ამას ძველ აღთქმაში აკეთებს) ან შეუძლია სხვას ნებართვა მისცეს ან უბრძანოს გარკვეული ადამიანების მოკვლა, დამონება ან გაუპატიურება (როგორც ეს ხდება იუდაიზმის, ქრისტიანობის და ისლამის წმინდა წერილებში). და თუ ღმერთი - რომელიც წესით უცოდველი, ყოვლადკარგი, უფლებების შემქმნელია - თავად განახორციელებს ან უშვებს მსგავს მოქმედებებს, შესაბამისად ეს ქმედებები თავისივე განსაზღვრებით მორალურად კარგია. “უფლებები” რომელთა გაუქმებაც შესაძლებელია, უფლებები კი არა ნებართვებია. უფლებათა თეორია, რომელიც უშვებს დამონებას, მკველობას და გაუპატიურებას, უფლებათა თეორია კი არა, უფლებების მასხრად აგდებაა.

ვარაუდი, რომ უფლებები ღმერთისგან მომდინარეობს სხვა პრობლემასაც შეიცავს (მაგ. რომელი ღმერთი? - იაჰვე? ბრაჰმანი? ალაჰი?), მაგრამ ზემოხსენებული ხარვეზები საკმარისია მისი უარყოფისთვის. ეს “თეორია” ხელშეუვალ და აშკარა წყაროს კი არ ეფუძნება, არამედ - ზებუნებრივი ნებართვების ფანტაზიებს.

იმის თქმა, რომ უფლებები ღმერთისგან მომდინარეობს, ნიშნავს, რომ არანაირი მტკიცებულება არ არსებობს მის მხარდასაჭერად, პერცეფციულ სამყაროში მისი არანაირი საფუძველი არ არსებობს, ის რაციონალურად მტკიცებადი არ არის. აღნიშნული თეორია არაჯანსაღია; მას არ შეუძლია შექმნას მყარი საფუძველი იმისა, რაც საშუალებას მოგვცემს, მხარი დავუჭიროთ თავისუფლებას და დავიცვათ ის.

სახელმწიფოსგან მონიჭებული უფლებები

მემარცხენეები და თანამედროვე „ლიბერალები“ (ამერიკული გაგებით) ხეირობენ იმით, რომ თითქოს ადამიანის უფლებების წყაროს არ გააჩნია არანაირი მტკიცებულება. არ არსებობს როგორც ასეთი უფლებები, ამბობენ ისინი, მინიმუმ იმ გაგებით მაინც რომ ადამიანს თითქოს აქვს მორალური უფლება, იცხოვროს საკუთარი ცხოვრებით, საკუთარი განსჯით, საკუთარი ბედნიერების მიღწევისთვის. უფლებები, მემარცხენეების მიხედვით, პოლიტიკურ კანონებს წინ კი არ უსწრებს, არამედ მათ მოჰყვება: სახელმწიფო ქმნის კანონებს, რომლებიც შედეგად გვკარნახობს, თუ რისი უფლება აქვს ან არ აქვს ადამიანებს, რომლებიც ამ კონკრეტულ სახელმწიფოს ექვემდებარებიან.  „თუ სახელმწიფო არ არსებობს, უფლებებიც არ არსებობს“ - წერს ე. ჯ. დიონი. სტივენ ჰოლმსი და კას სანინშტეინი ასევე ამბობენ: „უფლებები ძალაა, რომელსაც პოლიტიკური გაერთიანებები გვანიჭებენ“ ამრიგად, „ნებისმიერი ინტერესი შესაძლებელია კვალიფიცირდეს როგორც უფლება, თუ სამართლებრივი სისტემა ამას მოინდომებს და მის დასაცავად კოლექტიური რესურსების გამოყენებას დაიწყებს." ჰოლმსი და სანინშტეინი ამ ყველაფერს იცავენ უტილიტარისტი ფილოსოფოსის ჯერემი ბენტამის ციტირებით, რომელმაც თქვა ცნობილი რამ: „უფლება კანონის შვილია“, ამრიგად „დაუწერელი უფლებები“ (ხელშეუვალი უფლებები) „რიტორიკული ნონსენსია“. 

ეს თეორია გვეუბნება, რომ უფლებები მთავრობის დადგენილებებია: თუ მთავრობა ამბობს, რომ თქვენ გაქვთ უფლება, განახორციელოთ კონკრეტული ქმედება (ან მოგეწოდოთ განსაკუთრებული სარგებელი ან მომსახურება), მაშინ გააკეთებთ; თუ მთავრობა ამბობს, რომ არა, მაშინ ვერ გააკეთებთ.

მაგრამ, უფლებების ეს ცნება ფუნდამენტურ წინააღმდეგობას მოიცავს. მოსაზრება, რომ უფლებები არის მთავრობის მიერ გაცემული ნებართვები (ან სამართლებრივი სისტემის, პოლიტიკური საზოგადოების ან მსგავსი რამის), ეწინააღმდეგება უფლებების კონცეფციას. უფლება ფუნდამენტურად მორალური კონცეფციაა. ისინი ეხება იმ ქმედებებს, რომელთა განხორციელებაც ადამიანს თავისუფლად შეუძლია. ამ კონცეფციის უმთავრესი ფუნქცია ისეთი მოქმედებების დაზუსტება და განსაზღვრაა, რომელთა აღკვეთას მთავრობის ჩათვლით მორალურად ვერავინ ვერ შეძლებს. ნამდვილად არსებობს თუ არა უფლებები, ამ შემთხვევაში, საკითხს მიღმაა. თუ ჩავთვლით, რომ უფლებები სახელმწიფოს დადგენილებებია, მაშინ ამით ვგულისხმობთ სხვა აბსურდულობებთან ერთად იმასაც, რომ ისლამურმა ღვთისმეტყველებებმა ცუდი არაფერი ქნეს მრუში ქალების ჩაქოლვით ან ჰომოსექსუალთა თოკზე ჩამოკიდებით (სიკვდილით დასჯით) და რომ ნაცისტებს მილიონობით ებრაელის წამებითა და მკვლელობით ცუდი არაფერი უქნიათ, რადგან, რა თქმა უნდა, მთავრობები მიიჩნევდნენ, რომ ამ ადამიანებს ნაკლები უფლებები გააჩნდათ. 

„უფლებები“ რომელიც შესაძლებელია სახელმწიფომ მოგვანიჭოს ან წაგვართვას უფლებები არ არის, არამედ პოლიტიკური კანონებია (ლოგიკურად ასე უნდა იყოს იდენტიფიცირებული). ასეთ „უფლებას“ უფლება რომ ვუწოდოთ, ენის ბოროტად გამოყენება იქნება.

მოსაზრება, რომ მთავრობები ქმნიან უფლებებს, არ წარმოადგენს ეფექტურ საფუძველს, რომელსაც თავისუფლების დასაცავად გამოვიყენებდით.

ბუნებითი უფლებები

განმანათლებლობის პერიოდის მოაზროვნეებმა, კლასიკურმა ლიბერალებმა და დამფუძნებელმა მამებმა კარგად იცოდნენ ის საფრთხე, რაც დაკავშირებული იყო უფლების, როგორც მთავრობის მიერ დადგენილი ცნების აღიარებასთან, ამიტომ მათ წყაროს ძიება ბუნებაში განიზრახეს. მათი აზრით, უფლებების წყარო ბუნებითი კანონია, კერძოდ, ბუნებითი მორალური კანონი, რომელიც გვასწავლის, თუ როგორ უნდა და როგორ არ უნდა მოიქცნენ ადამიანები. როგორც ჯონ ლოკი წერს, არსებობს „ბუნებითი კანონები“ და ეს კანონები „ასწავლის ყველა ადამიანს, ვინც მას ყურს ათხოვებს, რომ რაკი ყოველი კაცი თავისუფალი და თანასწორია, არავის აქვს უფლება ხელყოს სხვისი სიცოცხლე, ჯანმრთელობა, თავისუფლება ან საკუთრება“ დამფუძნებლები თანხმდებოდნენ: “ადამიანს”, წერდა თომას ჯეფერსონი, “ბუნებით აქვს მინიჭებული უფლებები” და ეს უფლებები "მორალური კანონის" საკითხია; ამრიგად, ისინი "თანდაყოლილი", "განუყოფელი" და "უცვლელია". თავისუფალი ხალხი ცნობს ”თავიანთ უფლებებს, რომლებიც გამომდინარეობს ბუნების კანონებიდან და არ არის საჩუქარი რაიმე ზემდგომის”.

ამ აზრს იზიარებს ბევრი კონსტიტუციური კონსერვატორი, ჩაის სმის პარტიელი და სხვები, რომლებიც ცდილობენ თავისუფლების დაცვას. მაგრამ ეს თეორიაც ვერ უძლებს ყურადღებით დაკვირვებასა და შემოწმებას.

”ბუნებითი” კანონი, რომელსაც ლოკი, ჯეფერსონი და განმანათლებლობის სხვა მოაზროვნეები ახსენებენ, არის არა ბუნებითი კანონი, არამედ ”ზებუნებითი”. ის მოდის არა ბუნებიდან, არამედ "ღმერთისგან". როგორც ლოკმა თქვა ზემოთ ციტირებული პასაჟის გაფართოებულ ვერსიაში: არსებობს ”ბუნების კანონი” და ეს კანონი:

“ასწავლის ყველა ადამიანს, ვინც მას ყურს ათხოვებს, რომ რაკი ყოველი კაცი თავისუფალი და თანასწორია, არავის აქვს უფლება ხელყოს სხვისი სიცოცხლე, ჯანმრთელობა, თავისუფლება ან საკუთრება; რადგან ყოველი კაცი ერთი ყოვლად ძლიერი და უსასრულოდ ბრძენი შემოქმედის შექმნილია; ერთი უზენაესი ბატონის მსახურია, მსოფლიოში მისი განგებითა და მისი საქმის გასაკეთებლად მოვლენილი; ისინი ეკუთვნიან მას, ვისი შექმნილნიც არიან და უნდა იარსებონ მანამ, სანამ ესიამოვნება მას, და არა სხვა [ადამიანებს].”

სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ”ბუნებითი კანონი”, რომელიც ქმნის ადამიანის უფლებებს, წარმოადგენს ღმერთის კანონს: ის ბრძანებს, რომ ჩვენ მისი საკუთრება ვართ და მის მიზნებს უნდა ვემსახუროთ; ამრიგად, ადამიანებს არ აქვთ უფლება, თავიანთი მიზნების მისაღწევად გამოგვიყენონ.

ჯეფერსონს და სხვა დამფუძნებლებს არსებითად ერთნაირი მოსაზრება ჰქონდათ. ჯეფერსონი წერდა: „ჩვენი ბუნების მორალური კანონი არის ის მორალური კანონი, რომელსაც ადამიანი მისი შემოქმედის მიერ დაექვემდებარა“.

“ბუნებითი კანონის თანახმად, ყველა ადამიანი თავისუფლად იბადება, ყველა მოდის სამყაროში საკუთარ პიროვნებაზე უფლების ქონით, რაც მოიცავს მისი სურვილისამებრ გამოყენების თავისუფლებას. ეს არის ის, რასაც პირად თავისუფლებას უწოდებენ და ადამიანს ეს ყველაფერი მისივე ბუნების ავტორმა უბოძა”.

ალექსანდერ ჰამილტონი წერდა:

“ბრძენი ადამიანები, ყოველ დროს. . . ვარაუდობდნენ, რომ ღმერთმა შეადგინა მარადიული და უცვლელი კანონი, რომელიც აუცილებლად სავალდებულოა მთელი კაცობრიობისთვის და რომელიც არსებობდა ადამიანის მიერ შექმნილ ნებისმიერ ინსტიტუტამდე. ეს არის ის, რასაც ბუნებითი კანონი ეწოდება. . . . ამ კანონზეა დამოკიდებული კაცობრიობის ბუნებითი უფლებები”

ჯორჯ მეისონმა დაწერა: ”ბუნებითი კანონები ღმერთის კანონებია, ღმერთის ძალაუფლებას კი დედამიწაზე ვერცერთი ძალა ვერ შეცვლის”. ჯონ ადამსმა კი აღნიშნა, რომ ადამიანს აქვს უფლებები "რომელიც წინ უსწრებს ყველა მთავრობის მინიჭებულ - უფლებას, რომელთა გაუქმება ან შეზღუდვა არ შეიძლება ადამიანის შექმნილი კანონებით. ეს უფლებები სამყაროს დიდი კანონმდებლისგან მომდინარეობს".

ეს არის ზოგადად მიღებული შეხედულება "ბუნებითი" უფლებების წყაროსა და მნიშვნელობასთან დაკავშირებით. მაგრამ მოსაზრება, რომ უფლებები ღმერთის მიერ შექმნილი ბუნებითი კანონიდან მომდინარეობს, იგივე პრობლემებს შეიცავს, რასაც ის იდეა, რომ უფლებები ღმერთისგან პირდაპირ მოდის. 

თუ ბუნებრივი უფლებები ღმერთისგან მოდის, მაშინ მათი არსებობის მტკიცებულება დამოკიდებულია ღმერთის არსებობის მტკიცებულებაზე - და კიდევ უფრო მეტიც, იმის მტკიცებაზე, რომ ღმერთი რატომღაც ქმნის უფლებებს და ამავე დროს არ შეუძლია მათი გაუქმება. კიდევ ერთხელ, არ არსებობს არანაირი მტკიცებულება ღმერთის არსებობის შესახებ, მით უფრო ბუნებითი მორალური კანონების ან განუყოფელი უფლებების არსებობის შესახებ, რომლებიც როგორღაც გამომდინარეობს ღმერთის ნებისგან.

თუ ჩვენ გვინდა დავიცვათ უფლებები, უნდა შეგვეძლოს უფრო მეტის გაკეთება, ვიდრე უბრალოდ თქმაა, რომ უფლებები გვაქვს. ჩვენ უნდა შეგვეძლოს რაციონალურად ავუხსნათ ადამიანებს, თუ საიდან მოდის უფლებები და რატომ გვაქვს ისინი. ამ მიზნის მისაღწევად, ჩვენ გვჭირდება რაციონალურად აღვწეროთ ბუნებითი მორალური კანონი, რომელიც გამომდინარეობს არა "ზებუნებრივი სამყაროდან", არამედ რეალური ბუნებიდან. საჭიროა, ბუნებითი მორალური კანონების არსებობა დავამტკიცოთ შესაბამისი დაკვირვებადი მტკიცებულებებით და ლოგიკის გამოყენებით. 

აინ რენდმა სწორედ ის უზრუნველყო. 

ლოკისა და დამფუძნებლების მსგავსად, რენდს მიაჩნდა, რომ ინდივიდებს აქვთ სიცოცხლის, თავისუფლების, საკუთრებისა და ბედნიერებისკენ სწრაფვის უფლება. მაგრამ ბუნებითი უფლებების სხვა დამცველებისგან განსხვავებით, ის ამ დასკვნამდე ძალიან განსხვავებულად მივიდა. რენდის კონცეფციას საფუძვლად უდევს ფაქტები და დაკვირვების მეთოდი. მისი უფლებების თეორია მორალის უფრო ფუნდამენტური თეორიიდან მომდინარეობს. ამრიგად, რენდის უფლებების თეორიის გასაგებად, უნდა დავიწყოთ მისი მორალის თეორიის მოკლე მიმოხილვა.

• აინ რენდის დაკვირვებაზე დაფუძნებული მორალური თეორია

მორალი ან ეთიკა “ღირებულებათა კოდექსია, რომლითაც ადამიანი გადაწყვეტილების მიღებისა და ქმედების დროს ხელმძღვანელობს.  აღნიშნული მოქმედებები და გადაწყვეტილებები განკარგავს, თუ რა იქნება მისი ცხოვრების მიზანი და მიმართულება. პირველი ნაბიჯი ღირებულებათა ბუნების გააზრებაა იმისათვის, რომ შემდგომში ღირებულებათა კოდექსის რაობა გავიგოთ. რენდის მიდგომა მორალთან დაკავშირებით არ იწყება შეკითხვით, თუ რომელი მორალური კოდექსი უნდა მივიღო, არამედ ის სვამს შეკითხვას, თუ “რა არის ღირებულებები? რატომ სჭირდება ისინი ადამიანს”. ამ შეკითხვებმა რენდის ყურადღება მანამდე დამკვიდრებულ ხედვებს ჩამოაშორა და რეალობის ფაქტებისკენ მიაპყრო.

რეალობის შემხედვარე, რენდმა განსაზღვრა, რომ “ღირებულება” არის “ის რისთვისაც ადამიანი მოქმედებს, რომ მოიპოვოს და/ან შეინარჩუნოს”. ჩვენ ამის ფაქტობრივი დადასტურება ჩვენს გარშემო ყველგან შეგვიძლია ვიხილოთ: ადამიანები მოქმედებენ, რომ გამოიმუშაონ და შეინარჩუნონ ფული; ისინი აფასებენ ფულს. სტუდენტები მოქმედებენ და ინარჩუნებენ კარგ ნიშნებს; ისინი აფასებენ კარგ ქულებს. მრევლი მოქმედებს და ინარჩუნებს “ღმერთთან” კავშირს; ისინი აფასებენ ამ ღირებულებას. ადამიანები მოქმედებენ კარიერისთვის, ასევე რომ შექმნან და შეინარჩუნონ რომანტიკული ურთიერთობები, რომ მოიპოვონ და შეინარჩუნონ თავისუფლება და ა. შ. ყველაფერი ის, რისთვისაც ადამიანი მოქმედებს, რომ მოიპოვოს და შეინარჩუნოს მისივე ღირებულებებია. მნიშვნელოვანი სიტყვა აქ მოქმედებაა. ღირებულებები ქმედებათა ობიექტია. (გთხოვთ, განსაკუთრებით მოინიშნოთ აღნიშნული, რადგან ეს ძალიან მნიშვნელოვანი ასპექტია რენდის მორალური პრინციპების, ასევე უფლებათა პრინციპების გააზრებაში. ჩვენ დავაკვირდებით მოქმედებებისა და ღირებულებების ურთიერთკავშირს არაერთხელ და მზარდი მნიშვნელობით ამ ესეს დარჩენილ ნაწილში).

რეალობაზე დაკვირვებით რენდმა ასევე შეამჩნია, რომ ეს ფენომენი არა მხოლოდ ადამიანებს, არამედ ყველა ცოცხალ ორგანიზმსაც და მხოლოდ ცოცხალ ორგანიზმებს უკავშირდებოდა. ჩვენ ეს შეგვიძლია ცხადად ვიხილოთ: ხეები, ვეფხვები და ადამიანები მოქმედებენ მიზნებისთვის. ქვები, მდინარეები და ჩაქუჩები კი არა. ხეები, მაგალითად, ზრდიან თავიანთ ფესვებს მიწაში და ტოტებს მზეს მიაპყრობენ; ისინი აფასებენ მინერალებს, წყალსა და მზის სხივებს. ვეფხვები ანტილოპებზე ნადირობენ და სძინავთ ხის ქვეშ; აფასებენ ხორცსა და ჩრდილს. ეს ერთგვარი შაბლონი გრძელდება მცენარეთა და ცხოველთა სამყაროს თითოეულ ელემენტში: თითოეული ცოცხალი ორგანიზმი თვითწარმოქმნილი და მიზნისკენ მიმართული ქმედებებით მოქმედებს.

მეორე მხრივ, უსულო საგნებს მსგავსი ქმედებები არ ახასიათებს. ისინი შეიძლება გადაადგილებულნი იყვნენ, მაგრამ თავად არ მოქმედებენ, როგორც ცოცხალი ორგანიზმები - თვითწარმოქმნილი და მიზნისკენ მიმართული ქმედებებით. ქვა რჩება იქ, სადაც არის, იქამდე სანამ სხვა გარე ძალა, როგორებიცაა ტალღა და ჩაქუჩი, არ დაარტყამს და გადააადგილებს. მდინარე მოედინება, მაგრამ მისი მოძრაობა მისგანვე წარმოქმნილი არ არის; წყალი მოქმედებს მხოლოდ იმიტომ, რომ არსებობს გარე ძალა - ამ შემთხვევაში დედამიწის  გრავიტაციული ძალა. ჩაქუჩი თავისთავად არ ამსხვრევს კლდეებს და არ აჭედებს ლურსმნებს; ის არ წარმოქმნის საკუთარ მოქმედებას.

რენდი დააკვირდა და აღნიშნა, რომ მიზეზი რატომაც უსულო საგნები არ მოქმედებენ იმავე გაგებით როგორც სულიერები, არის ის, რომ მათ არ აქვთ საჭიროებები და შესაბამისად არც საპასუხო ქმედებათა საშუალებები. მხოლოდ ცოცხალ ორგანიზმებს აქვთ საჭიროებები, მიზნები, ან ღირებულებები; შესაბამისად, მხოლოდ მათ აქვთ საშუალებები, ამ ყველაფრისთვის იმოქმედონ.

განმარტა რა, რომ ღირებულება არის ის, რისთვისაც ადამიანი მოქმედებს, რომ მოიპოვოს და შეინარჩუნოს - და რომ მხოლოდ ცოცხალი ორგანიზმები მოიპოვებენ ღირებულებებს - რენდმა დასვა შეკითხვა: რატომ ეძებენ ცოცხალი ორგანიზმები ღირებულებებს? რისთვის არის ეს ღირებულებები? “ღირებულების კონცეფცია პირველადი არ არის,” დააკვირდა რენდი. “ის მოითხოვს პასუხებს შეკითხვაზე, თუ ღირებულება ვისთვის და რის გამო? მოითხოვს ერთეულს, რომელიც იმოქმედებს მიზნის მიღწევისთვის და რომელიც იქნება ალტერნატივის წინაშე”. ხე დგას ალტერნატივის წინაშე, რომ მიწვდეს წყალს და მზის სხივს - ან არა. ვეფხვი დგას ალტერნატივის წინაშე, რომ დაიჭიროს და თან ჰქონდეს ნანადირევი - ან არა. ადამიანის დგას ალტერნატივის წინაშე, რომ მიაღწიოს მიზნებს - ან არა. ობიექტები მოქმედებენ, რომ მოიპოვონ და შეინარჩუნონ თავიანთი ღირებულებები - ღირებულებები მათთვის.

ეს პასუხს სცემს შეკითხვას: “ვისთვის?”, მაგრამ თუ “რისთვის?” პასუხგაუცემელი რჩება.

რა მნიშვნელობა აქვს მიაღწევს თუ არა ორგანიზმი თავის მიზნებს? რა მოხდება, თუ ის წარმატებას მიაღწევს? რა მოხდება, თუ ის ვერ მიაღწევს? საბოლოოდ რა დგება საფრთხის წინაშე? ეს არის რენდის ძირითადი პასაჟი ამ საკითხთან დაკავშირებით:

“სამყაროში არსებობს მხოლოდ ერთი ფუნდამენტური ალტერნატივა: არსებობა თუ არარსებობა - და ეს ეხება ერთეულთა ერთ კლასს: ცოცხალ ორგანიზმებს. უსულო მატერიის არსებობა უპირობოა, სიცოცხლის არსებობა არა: ის დამოკიდებულია მოქმედების კონკრეტულ კურსზე. მატერია ურღვევია, ის იცვლის ფორმებს, მაგრამ მას არ შეუძლია შეწყვიტოს არსებობა. მხოლოდ ცოცხალი ორგანიზმია, რომელიც დგას მუდმივი ალტერნატივის წინაშე: სიცოცხლე ან სიკვდილი. ცხოვრება არის თვითშენარჩუნებისა და თვითწარმოქმნილ ქმედებათა პროცესი. თუ ორგანიზმი ვერ ახერხებს ამ მოქმედებას, ის კვდება; მისი ქიმიური ელემენტები რჩება, მაგრამ მისი სიცოცხლე ქრება.”

მიზეზი თუ რატომ სჭირდებათ ადამიანებს ღირებულებები არის ის: რომ იცხოვრონ. პასუხი შეკითხვაზე “რისთვის” არის: სიცოცხლისთვის. ცხოვრება პირობითია: თუ ცოცხალი ორგანიზმი განახორციელებს იმ ქმედებებს, რომლებიც მისი სიცოცხლისთვის საჭიროა, ის ცოცხალი იქნება; თუ რაიმე მიზეზით ვერ მოახერხებს ამას, ის მოკვდება. ადამიანები ამ პრინციპისთვის გამონაკლისებს არ წარმოადგენენ. ადამიანებს სჭირდებათ ღირებულებები იმავე მიზეზით, რისთვისაც - მცენარეებსა და ცხოველებს: რომ შეინარჩუნენ და გაიხანგრძლივონ ცხოვრება.

ამ დაკვირვებაზე დაყრდნობით, რენდმა აღმოაჩინა, რომ ორგანიზმის სიცოცხლე მისი უმთავრესი ღირებულებაა და შესაბამისად ღირებულების სტანდარტიც - სტანდარტი, რომლითაც მისი სხვა ღირებულებები და ქმედებები უნდა შეფასდეს. ხის ღირებულებათა სტანდარტი მისივე სიცოცხლის საჭიროებებია  (ბუნებისგან დაწესებული). ვეფხვის ღირებულებათა სტანდარტი მისივე სიცოცხლის საჭიროებებია  ასევე დაწესებული ბუნებისგან. და ადამიანის ღირებულებათა სტანდარტი ასევე მისივე სიცოცხლის საჭიროებებია, ასევე დაწესებული ბუნებისგან.

ახლა ჩვენი მიზანი ის არ არის, რომ გამოვიკვლიოთ იმ მტკიცებულების ყველა ნიუანსი, რომ ორგანიზმის სიცოცხლე მისი ღირებულების სტანდარტია. არც ის, რომ ამ იდეის შესაძლო საწინააღმდეგო აზრები განვიხილოთ. უფრო მეტიც, ჩვენი მიზანია გამოვიკვლიოთ ის ძირითადი ფაქტები, რომლებიც წარმოშობენ ამ პრინციპს, დავინახოთ, თუ როგორ ამყარებენ ისინი მას (ამ პრინციპს) ამ აღქმულ რეალობაში და საბოლოოდ ვიხილოთ, თუ როგორ საფუძველს უქმნის ეს პრინციპი და როგორ წარმოშობს უფლებების პრინციპს. ამ მიზნით, ჩვენ ყურადღებას გავამახვილებთ რამდენიმე მნიშვნელოვან კომპონენტზე.

კითხვაზე "რატომ სჭირდება ადამიანს ღირებულებები?" რენდმა შეინარჩუნა ფაქტზე ორიენტირებული მსჯელობა. თუ ადამიანს სჭირდება ფასეულობები, მაშინ მიზეზი, რის გამოც იგი სჭირდება, მნიშვნელოვნად შეუწყობს ხელს იმის დადგენას, თუ რომელი ღირებულებებია ლეგიტიმური და რომელი არა. თუ ადამიანს არ სჭირდება ღირებულებები, მაშინ მას არ სჭირდება ის - და საერთოდ არ აქვს აზრი ამ საკითხის განხილვას. რენდმა აღმოაჩინა, რომ ადამიანს სჭირდება ღირებულებები და მიზეზი, რის გამოც მას ისინი სჭირდება არის, რომ იცოცხლოს. მორალური ღირებულებები - ღირებულებები ადამიანის არჩევანის სფეროში - არის ფაქტები, რომლებიც ადამიანის ცხოვრების მოთხოვნებს მიემართება.

რადგანაც ჩვენ გვაქვს თავისუფალი ნება, ჩვენ ვირჩევთ ჩვენს ღირებულებებს; შესაბამისად, ჩვენ შეგვიძლია ავირჩიოთ ან ობიექტურად ლეგიტიმური, ცხოვრებისთვის საჭირო ღირებულებები (მაგ. რომ მივაღწიოთ საოცარ კარიერას, ან შევინარჩუნოთ ღირსეული მეუღლე, დავამყაროთ და შევინარჩუნოთ ცივილიზებული საზოგადოება) - ან ობიექტურად არალეგიტიმური, ცხოვრებისთვის საშიში ღირებულებები (მაგ. ჰეროინის მიღება, მოძალადე მეუღლესთან დარჩენა, კომუნიზმისა და შარიათის კანონების მხარდაჭერა). მაგრამ რაც არ უნდა იყოს ჩვენი არჩევანი, ფაქტი ფაქტად რჩება: ერთადერთი მიზეზი, რის გამოც შეგვიძლია ჩვენ მოვიპოვოთ ღირებულებები არის ის, რომ ჩვენ ცოცხლები ვართ, და ერთადერთი მიზეზი რის გამოც გვჭირდება ღირებულებები არის ის, რომ ვიცხოვროთ. ეს დაკვირვებაზე დამყარებული პინციპი არის უმთავრესი იმისთვის, რომ გავიაზროთ, თუ როგორ არის მორალი და უფლებათა პრინციპები დაფუძნებული რეალობის გარდაუვალ ფაქტებზე: მხოლოდ სიცოცხლე ქმნის ღირებულებას შესაძლებელს, მხოლოდ სიცოცხლე ქმნის ღირებულებას საჭიროს. ან: ჩვენ უნდა ვიცოცხლოთ იმისათვის, რომ მოვიპოვოთ ღირებულებები. ჩვენ უნდა მოვიპოვოთ ღირებულებები იმისათვის, რომ ვიცოცხლოთ.

ეს მეტაფიზიკური ფაქტებია - ფაქტები ჩვენი რეალობის ფუნდამენტურ ბუნებაზე, იმაზე თუ როგორია სამყარო იმისდა მიუხედავად, თუ რას მოელიან მისგან, რას გრძნობენ მასზე, რას ლოცულობენ ან რას ირჩევენ. ეს ფაქტები განაპირობებენ უმთავრეს ეპისტემოლოგიურ პრინციპს - პრინციპი, რომელიც ეხება "ღირებულების" კონცეფციის სწორ და არასწორ გამოყენებას. ვციტირებ რენდს:

“მეტაფიზიკურად, სიცოცხლე არის ერთადერთი ფენომენი, რომელიც არის თვითმიზანი: ღირებულება, რომელიც მიიღება და ნარჩუნდება მოქმედების მუდმივი პროცესით. ეპისტემოლოგიურად, "ღირებულების" კონცეფცია გენეტიკურად არის დამოკიდებული და გამომდინარეობს "ცხოვრების" წინმსწრები კონცეფციისგან. საუბარი "ღირებულებაზე", "სიცოცხლის" კონცეფციისგან გამოცალკევებით, წინააღმდეგობრივია (თუ უარესი არა). “მხოლოდ” სიცოცხლის “კონცეფციაა ის, რაც შესაძლებელს ხდის” ღირებულების “კონცეფციას.”

ღირებულებაზე სიცოცხლისგან განცალკევებით რომ ვისაუბროთ, წინააღმდეგობრივზე უარესია, ამით ჩვენ ღირებულების კონცეფციას მისი კონცეპტუალური საფუძვლისგან ვაცალკევებთ - საფუძვლისგან, რომელზეც ის იერარქიულად არის დამოკიდებელი და რასთან კავშირის გამოც მას აქვს მნიშვნელობა. სიცოცხლის კონცეფციისგან განცალკევებულ ღირებულების კონცეფციას რეალობაში საფუძველი არ გააჩნია; იგი მოწყვეტილია ფაქტობრივ ბაზას და ამგვარად წარმოადგენს სუბიექტურ გამონათქვამს. ღირებულებაზე სიცოცხლისგან დამოუკიდებლად ლაპარაკი ნიშნავს ჩაიდინო ის, რასაც რენდმა უწოდა „კონცეფციების მოპარვის შეცდომა“. აღნიშნული მოიცავს კონკრეტული კონცეფციის გამოყენებას და იმავე დროს უფრო ფუნდამენტური კონცეფციის (რაზეც ის ლოგიკურად არის დამოკიდებული) იგნორირებას ან უარყოფას.

ღირებულების კონცეფცია დაფუძნებულია ცხოვრების კონცეფციაზე. ღირებულება ნიშნავს "იმას, რის მიმართაც ცოცხალი არსება მოქმედებს". ხოლო მორალური ღირებულება - ღირებულება ადამიანებისთვის - ნიშნავს „იმას, რის მიმართაც ადამიანი მოქმედებს მისივე ცხოვრების მოთხოვნების შესაბამისად“.

რენდმა შემდგომ აღნიშნა, რომ რადგანაც ადამიანები ინდივიდები არიან - თითოეულს თავისი სხეული, თავისი გონება, საკუთარი ცხოვრება - ეს სტანდარტი ეხება ადამიანებს, როგორც ინდივიდებს. ადამიანის ცხოვრება არის მორალური ღირებულების სტანდარტი - და თითოეული ადამიანის საკუთარი სიცოცხლე მისი საბოლოო ღირებულებაა. თითოეული ინდივიდი მორალურად არის საკუთარი მიზანი - და არა საშუალება სხვების მიზნებისათვის . აქ მორალური პრინციპი ეგოიზმია.

ეგოიზმი იმ ფაქტის აღიარებაა, რომ თითოეულმა ინდივიდმა უნდა იმოქმედოს იმისთვის, რომ ხელი შეუწყოს საკუთარ ცხოვრებას და რომ ის არის შესაფერისი სარგებლის მიმღები მისივე მორალური ქმედებების. ამ პრინციპის ვალიდურობა ნაგულისხმევია ღირებულებების ძირეულ ბუნებაში. ღირებულება არის ცოცხალი ორგანიზმის მიერ განხორციელებული მოქმედების ობიექტი სიცოცხლის შენარჩუნებისა და შემდგომი განვითარებისათვის. ისევ და ისევ, ის ფაქტი, რომ ადამიანებს შეუძლიათ აირჩიონ სიცოცხლის საწინააღმდეგო ღირებულებები, არ ცვლის ღირებულების კონცეფციის ფესვებს ან იმ ფაქტს, რომ ერთადერთი დემონსტრაციულად ლეგიტიმური ღირებულებებია ის, რაც ხელს უწყობს ადამიანის სიცოცხლეს.

მნიშვნელოვანია, რომ ეგოიზმი (სწორად გაგებული) არ არის ჰედონიზმი ან სუბიექტივიზმი; მას „სიამოვნება“ ან „გრძნობები“ ღირებულების სტანდარტად დაწესებული არ აქვს. ადამიანმა შეიძლება სიამოვნება მიიღოს ისეთი ქმედებებით, რომლებიც არ არის კარგი მისი ცხოვრებისათვის; მაგალითად, ბალერინამ შეიძლება სიამოვნება მიიღოს ბევრი ნამცხვრისა და ნაყინის ჭამით, მაგრამ თუ ამით ის მოიმატებს წონაში, ეს ხელს შეუშლის ბალერინას კარიერას. ანალოგიურად, ადამიანმა შეიძლება რაიმეზე იგრძნოს, რომ კარგია და გააკეთოს, მაგრამ რეალურად ეს არ იყოს კარგი მისი ცხოვრებისათვის; მაგალითად, გამყიდველს შეიძლება ერთ დილას ძილი მოუნდეს, მაგრამ თუ ეს ნიშნავს რომ ის გამოტოვებს მნიშვნელოვან შეხვედრას და დაკარგავს მომხმარებელს, ეს აღარ იქნება მის ინტერესებში.

რეალობის შემხედვარე, რენდმა დაინახა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ სიამოვნების განცდა - და უფრო ფართო თვალსაზრისით ბედნიერების მიღწევა - არის ადამიანის ცხოვრების უმნიშვნელოვანესი ასპექტი, ის არ არის და არ შეიძლება იყოს მორალური ღირებულების სტანდარტი. „ბედნიერება, - აღნიშნა რენდმა, - შეიძლება სწორად იყოს მიჩნეული ეთიკის მიზნად, მაგრამ არა სტანდარტად. ეთიკის ამოცანაა განსაზღვროს ადამიანის სათანადო ღირებულებების კოდი და ამით მისცეს მას ბედნიერების მიღწევის საშუალება.” 

ასეთი დაკვირვებების საფუძველზე, რენდმა მიაღწია ორმაგი პრინციპის იდეას და დაამტკიცა, რომ ადამიანის ცხოვრება არის მორალური ღირებულების ობიექტური სტანდარტი, ხოლო ბედნიერება არის თითოეული ადამიანის ცხოვრების მორალური მიზანი.

ეს ყველაფერი ბადებს შეკითხვას: როგორ შეგვიძლია ვიცოდეთ რომელი ქმედებები ემსახურება ჩვენს ცხოვრებასა და ბედნიერებას? რა უნდა გავაკეთოთ იმისათვის, რომ ვიცხოვროთ და წარმატებული ვიყოთ? ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად რენდმა კვლავ შეხედა რეალობას და დაკვირვების საფუძველზე ჩამოაყალიბა პრინციპები.

რენდმა დაინახა, რომ ადამიანს, ისევე როგორც ყველა ცოცხალ არსებას, აქვს გადარჩენის საშუალება. ვინაიდან მცენარეები გადარჩებიან ავტომატური ვეგეტატიური პროცესის (ფოტოსინთეზის) საშუალებით, ხოლო ცხოველები გადარჩებიან ავტომატური ინსტინქტური პროცესების საშუალებით (ნადირობა, გაქცევა, ბუდის აგება და სხვა), ადამიანი გადარჩება ნებაყოფლობითი საშუალებებით - თავისი გონების გამოყენების არჩევის გზით, რაც გულისხმობს იმის გამოვლენასა  და შესრულებას, რასაც მისი ცხოვრება მოითხოვს.

მიუხედავად იმისა, რომ არჩევანი გამოიყენოს საკუთარი გონება თუ არა, დამოკიდებულია ინდივიდზე (ადამიანს შეუძლია აირჩიოს გონების გამოყენება ან უარი თქვას მასზე), ადამიანის ცხოვრების ძირითად მოთხოვნებს მისი ბუნება განსაზღვრავს. ისინი მეტაფიზიკურად მოცემული ფაქტებია. ჩვენ გვჭირდება საკვები, ტანსაცმელი, თავშესაფარი, წამალი და სხვა მატერიალური საქონელი, რათა ვიცხოვროთ და წინსვლას მივაღწიოთ. ჩვენ ასევე გვჭირდება თავდაჯერებულობა, პირადი მიზნები, რომანტიკული სიყვარული და სხვა სულიერი ფასეულობები, რათა სულიერად გავმდიდრდეთ. უფრო ფუნდამენტურად, ჩვენ გვჭირდება ცოდნა ასეთი საჭიროებების შესახებ და ცოდნა, თუ როგორ უნდა მივიღოთ ისინი. ასე რომ, ჩნდება კითხვა: რა უნდა გავაკეთოთ იმისათვის, რომ მივიღოთ სწორედ ასეთი ცოდნა და შევიძინოთ ასეთი ღირებულებები?

რენდმა აღნიშნა, რომ უპირველეს ყოვლისა ჩვენ უნდა გამოვიყენოთ გონიერება, ის უნარი, რომელიც განსაზღვრავს და აერთიანებს ადამიანის გრძნობის ორგანოებით მოწოდებულ მასალას. გონება არის ჩვენი საშუალება სამყაროს, საკუთარი თავის და ჩვენი მოთხოვნილებების გასაგებად; ამრიგად, თუ ჩვენ გვსურს გავიგოთ ყველაფერი, ჩვენ უნდა გამოვიყენოთ გონება; ჩვენ უნდა დავაკვირდეთ რეალობას და ვიფიქროთ.

“ადამიანი ვერ გადარჩება, როგორც ცხოველები, მხოლოდ აღქმათა ხელმძღვანელობით. შიმშილის გრძნობა ეუბნება მას, რომ სჭირდება საკვები, მაგრამ ის არ ეტყვის, თუ როგორ მიიღოს და არ ეტყვის რა საკვებია მისთვის კარგი ან შხამიანი. მას არ შეუძლია თავისი უმარტივესი ფიზიკური მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება აზროვნების პროცესის გარეშე. მას სჭირდება აზროვნების პროცესი იმის აღმოსაჩენად, თუ როგორ უნდა დარგოს და გაზარდოს თავისი საკვები ან როგორ დაამზადოს იარაღი სანადიროდ. მისმა პერცეფციებმა შეიძლება მიიყვანოს იგი გამოქვაბულში, თუკი ის ხელმისაწვდომია - მაგრამ უმარტივესი თავშესაფრის ასაშენებლად მას აზროვნების პროცესი სჭირდება. არავითარი აღქმა და არც "ინსტინქტი" არ ეტყვის, როგორ აანთოს ცეცხლი, როგორ მოქსოვოს, როგორ დაამზადოს ხელსაწყოები, როგორ გააკეთოს ბორბალი, როგორ გააკეთოს თვითმფრინავი, როგორ განახორციელოს აპენდექტომია, როგორ აწარმოოს ელექტრო ნათურა ან ელექტრონული მილი ან ციკლოტრონი ან ასანთის კოლოფი. მისი სიცოცხლე დამოკიდებულია ასეთ ცოდნაზე - და მხოლოდ მისი ცნობიერების ნებაყოფლობით მოქმედებას, აზროვნების პროცესს, შეუძლია ამის უზრუნველყოფა.”

და გონება არ არის მხოლოდ ჩვენი საშუალება ჩვენი ფიზიკური მოთხოვნილებების ცოდნის მოსაპოვებლად; ის ასევე არის ჩვენი სულიერი მოთხოვნილებების ცოდნის მიღების საშუალებაც. გონივრულობის წყალობით ვსწავლობთ, რა არის თავდაჯერებულობა, რატომ გვჭირდება და როგორ მოვიპოვოთ იგი; გრძელვადიანი მიზნების მნიშვნელობას, რომელი მათგანი ემსახურება ჩვენს ცხოვრებასა და ბედნიერებას და რომელი - არა; სიყვარულის ბუნებას, ცოდნა იმის შესახებ, თუ როგორ შევქმნათ და შევინარჩუნოთ მშვენიერი რომანტიული ურთიერთობა; და ასე შემდეგ. ჩვენ არ ვართ დაბადებული რაიმე ასეთი ცოდნით; და რამდენადაც ჩვენ მოვიპოვებთ მას, ამას გაკეთებთ გონიერების საშუალებით.

ამგვარი დაკვირვებების საფუძველზე რენდმა გონიერება დაასახელა როგორც ჩვენი ფუნდამენტური ცხოვრების საშუალება, ჩვენი ძირითადი სიცოცხლის ფასეულობა და, შესაბამისად, ჩვენი ძირითადი მორალური ღირებულება. თუ ჩვენ გვინდა ცხოვრება და განვითარება, ჩვენ უნდა გამოვიყენოთ გონება: ჩვენ უნდა დავაკვირდეთ რეალობას და ვიფიქროთ; ჩვენ უნდა გავაერთიანოთ ჩვენი დაკვირვებები კონცეფციებში, განზოგადებებში და პრინციპებში, რომლებიც შეესაბამება რეალობას; და ჩვენ უნდა ვიმოქმედოთ შესაბამისად.

ვინაიდან ყველა ცოცხალი არსება უნდა მოქმედებდეს იმისათვის, რომ იცხოვროს, ადამიანებმა უნდა იმოქმედონ რაციონალურად. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ჩვენ ყოველთვის უნდა ვიყოთ სწორი ან არასოდეს დავუშვათ შეცდომები - ეს შეუძლებელი სტანდარტი იქნებოდა. ჩვენ არც ყოვლისმცოდნე ვართ და არც უშეცდომო; ჩვენი ცოდნა შემოიფარგლება იმით, რაც ვისწავლეთ ნებისმიერ დროს და ასევე შესაძლებელია შევცდეთ აზროვნების პროცესში, დასკვნებსა და განსჯებში. თუმცა, ეს არ არის პრობლემა, რადგან ჩვენ ყოველთვის შეგვიძლია მივიღოთ დამატებითი ცოდნა ან გამოვასწოროთ შეცდომები გონების გამოყენებით ან მისი ხელახალი გამოყენებით - რეალობაზე დაკვირვებით, ჩვენი დაკვირვებების ცნებებსა და განზოგადებებში ინტეგრირებით და ჩვენს აზროვნებაში წინააღმდეგობების შემოწმებით.

მორალური პრინციპი შემდეგია: თუ ჩვენ გვინდა ვიცხოვროთ და განვითარდეთ, ჩვენ ყოველთვის უნდა ვიმოქმედოთ ჩვენი რაციონალური განსჯის - ჩვენი ცხოვრების ძირითადი საშუალებების მიხედვით. ამას მივყავართ შეკითხვამდე - რამ შეიძლება შეგვიშალოს ხელი?

რეალობის შემხედვარე რენდმა შენიშნა, რომ ერთადერთი მიზეზი, რამაც შეიძლება შეაჩეროს ადამიანი, გამოიყენოს თავისი განსჯა არის სხვა ადამიანები; და ერთადერთი გზა, რომლითაც მათ შეუძლიათ მისი შეჩერება, არის ფიზიკური ძალის გამოყენება. ამის ცხადად სანახავად, დავუშვათ, რომ მარტო ხართ კუნძულზე. რამ შეიძლება შეგიშალოთ ხელი რომ იმოქმედოთ თქვენი განსჯის შესაბამისად? არაფერს არ შეუძლია. თუ გადაწყვეტთ, რომ უნდა წახვიდეთ სათევზაოდ ან შეაგროვოთ კენკრა ან ააშენოთ თავშესაფარი, ამის გაკეთება თავისუფლად შეგიძლიათ. მაგრამ დავუშვათ, რომ სხვა ადამიანიც არის კუნძულზე, გადმოხტა თავისი ნავიდან და მიგაბათ ხეზე. ცხადია, თქვენ აღარ ხართ თავისუფალი, რომ იმოქმედოთ თქვენი განსჯის მიხედვით. თუ თქვენ აპირებდით თევზაობას, ახლა ვეღარ წახვალთ. თუ თქვენ გეგმავდით თავშესაფრის აშენებას, მას ვეღარ ააშენებთ. როგორიც არ უნდა იყოს თქვენი გეგმები, ისინი ახლა ჩაშლილია და თუკი თქვენ არ გათავისუფლდებით მონობისგან, მალე მოკვდებით.

სასტიკი ძალა გაჩნდა თქვენს აზროვნებასა და მოქმედებას შორის, თქვენს დაგეგმვასა და განხორციელებას შორის. თქვენ აღარ შეგიძლიათ იმოქმედოთ თქვენი განსჯით; თქვენ აღარ შეგიძლიათ იმოქმედოთ ისე, როგორც ამას თქვენი ცხოვრება მოითხოვს; თქვენ აღარ შეგიძლიათ იცხოვროთ ისე, როგორც ადამიანი. რასაკვირველია, მოძალადემ შეიძლება შეგინარჩუნოთ სუნთქვა; მაგრამ მონის "სიცოცხლე" არ არის ადამიანის სიცოცხლე. ადამიანის სიცოცხლე არის სიცოცხლე, რომელსაც ხელმძღვანელობს თავად ამ ადამიანის გონება.

ადამიანად რომ იცხოვროს, ადამიანმა უნდა შეძლოს თავისი განსჯით მოქმედება; ერთადერთი, რამაც შეიძლება მას ხელი შეუშალოს სხვა ადამიანები არიან; და ერთადერთი გზა, რომლითაც მათ შეუძლიათ მისი შეჩერება, ფიზიკური ძალის გამოყენებაა.

ეს პრინციპი მოქმედებს განურჩევლად ადგილმდებარეობისა, მიუხედავად ძალის სახისა (იარაღი თავზე, თაღლითობა, დაპატიმრების საფრთხე თუ სხვა), მიუხედავად იმისა, თუ ვინ გამოიყენებს ძალას (ინდივიდი, ჯგუფი თუ მთავრობა), და მიუხედავად იმისა, თუ რამდენად გამოიყენებს ძალა. რამდენიმე მაგალითი ადასტურებს ამას.

დავუშვათ, ქალი მიდის მაღაზიაში, რომ თავისი ფულით სასურსათო ნივთები იყიდოს, ხოლო ყაჩაღი გადმოუხტება, იარაღს თავზე დაადებს და ეუბნება: "მომეცი შენი საფულე ან მოგკლავ". ახლა ქალს არ შეუძლია იმოქმედოს თავისი გეგმის მიხედვით. ან მან თავისი საფულე ქურდს უნდა გადასცეს, ან ის მას მოკლავს. ნებისმიერ შემთხვევაში, ის ვეღარ შეიძენს სურსათს. თუ ის გადასცემს თავის საფულეს ქურდს და თუ ის გაიქცევა მისი მოკვლის გარეშე, მაშინ ქალს შეეძლება გააგრძელოს მოქმედება თავისი განსჯით - მაგრამ, რაც მთავარია, არა მოპარული ფულის იმედად. მიუხედავად იმისა, რომ ქურდი გაქრა, მისი ძალადობის შედეგი რჩება. ქალის ფულის მიტაცებით, ის აფერხებს მას, რომ დახარჯოს ეს თანხა, ამდენად, აჩერებს მის მოქმედებას მისივე განსჯის შესაბამისად. ეს მიმდინარე ძალა არ აფერხებს მის ცხოვრებას მთლიანად, მაგრამ ნაწილობრივ ანგრევს მის ცხოვრებას: თუ მას ექნება თავისივე ფული, ის ან დახარჯავს ან დაზოგავს; მაგრამ რადგან ქურდს აქვს მისი ფული, მას არ შეუძლია მოიმოქმედოს რომელიმე. მას არ შეუძლია გამოიყენოს თავისი ფული ისე, როგორც თავად აირჩია.

რა ხარისხითაც არ უნდა გამოიყენებოდეს ფიზიკური ძალა პირის მიმართ, ის აფერხებს მის უნარს, იმოქმედოს თავისი განსჯით, თავისი ცხოვრების ძირითადი საშუალებით.

იხილეთ სხვა მაგალითი. დავუშვათ, კაცმა ნახა მეორადი მანქანის რეკლამა და წავიდა მის შესამოწმებლად. მფლობელი არწმუნებს მამაკაცს, რომ მანქანის ოდომეტრის მაჩვენებელი სწორია; თუმცა, ეს არ არის სიმართლე და მფლობელმა იცის ეს, რადგან მან დაწია რეალური მაჩვენებელი. კაცი ყიდულობს მანქანას და მიდის. მაგრამ კაცი არ მართავს მანქანას, რომელზეც იგი გაურიგდა გამყიდველს; ის არ მართავს მანქანას, რომლის ყიდვისთვისაც მზად იყო. გაუთვითცნობიერებლად ის მართავს სხვა მანქანას - რომელსაც უფრო მაღალი გარბენი აქვს, და არა იმას, რომლის შეძენისთვისაც მზად იყო. გამყიდველმა მოატყუა მამაკაცი მანქანის გარბენის შესახებ და გაყიდა ის ყალბი ინფორმაციის საფუძველზე - თაღლითმა მოატყუა მყიდველი. ეს პროცესი ნაწილობრივ თაღლითობაზე, ტყუილზე იყო დაფუძნებული. თაღლითმა მოიპოვა და ახლა ინახავს მამაკაცის ფულს, მისი ნების საწინააღმდეგოდ. ამით თაღლითი ფიზიკურად აიძულებს მამაკაცს იმოქმედოს თავისი განსჯის საწინააღმდეგოდ. მამაკაცის ფულის თაღლითურად აღებითა და შენახვით, თაღლითი ფიზიკურად აფერხებს მას დახარჯოს ან დაზოგოს ისე, როგორც ამას სხვაგვარად გააკეთებდა.

თაღლითობა, მოტყუების გზით ვინმეს ქონების მოპოვება ან შენახვა, არაპირდაპირი ფიზიკური ძალის ფორმაა. ეს არის ფიზიკური ძალა, თუმცა არაპირდაპირი, ის ფიზიკურად აფერხებს მსხვერპლის უნარს, სრულად იმოქმედოს თავისი განსჯით. სხვა სახის არაპირდაპირი ფიზიკური ძალა მოიცავს გამოძალვას, მუქარას, საავტორო და საპატენტო უფლებების დარღვევას, ვინმეს ინტელექტუალური საკუთრების ბოროტად გამოყენებას; ცილისწამებას, ცრუ განცხადებების გაკეთებას, რომელიც ზიანს აყენებს პირის რეპუტაციას; ხელშეკრულების ცალმხრივად დარღვევას, საქონლის ან მომსახურების მიწოდებაზე უარის თქმას, რაც მანამდე შეთანხმებული იყო; და ასე შემდეგ. ყველა ასეთ შემთხვევაში, მიუხედავად იმისა, რომ ძალა არაპირდაპირია, ის მაინც ფიზიკურია: ის ფიზიკურად უშლის მსხვერპლს მოქმედებას თავისი განსჯის შესაბამისად.

პიროვნების მიმართ გამოყენებული პირდაპირი თუ არაპირდაპირი ფიზიკური ძალა აჩერებს, რომ სრულად იცხოვროს როგორც ადამიანმა: რამდენადაც იგი ხელს უშლის გადარჩენის საშუალებების, გონების, გამოყენებას.

მნიშვნელოვანია, რომ მხოლოდ ქურდები და თაღლითები არ არიან ფიზიკური ძალის ერთადერთი გამომყენებლები; არც ისინი არიან ყველაზე საშიშები. როგორც ისტორია ცხადყოფს, ძალის ყველაზე საშიში გამომყენებლები, ჯერჯერობით, მთავრობები არიან. „მთავრობა, - აღნიშნა რენდმა, - ფლობს ლეგალურ მონოპოლიას ფიზიკური ძალის გამოყენებაზე“.

“არცერთ ინდივიდს ან კერძო ჯგუფს ან კერძო ორგანიზაციას არ აქვს ლეგალური ძალაუფლება, გამოიყენოს ფიზიკური ძალა სხვა პირების ან ჯგუფების წინააღმდეგ და აიძულოს ისინი იმოქმედონ მათი ნებაყოფლობითი არჩევანის საწინააღმდეგოდ. მხოლოდ ხელისუფლებას აქვს ეს ძალაუფლება. სახელმწიფოს ქმედების ხასიათია: იძულება. პოლიტიკური ძალაუფლების ხასიათია: ძალა, რომ აიძულოს ადამიანს მორჩილება ან დააზიანოს ის ფიზიკურად - ჩამოართვას ქონება, აღუკვეთოს თავისუფლება ან მოკლას ის.”

დღეს ყველამ იცის, რომ ისეთი მთავრობები, როგორებიცაა ნაცისტური, კომუნისტური და თეოკრატიული რეჟიმები აწამებენ, კლავენ და სხვადასხვაგვარად ანადგურებენ ასობით მილიონი ადამიანის სიცოცხლეს. ადამიანს, რომელიც მთავრობამ აიძულა წასულიყო ევგენიკის ლაბორატორიაში ან საკონცენტრაციო ბანაკში, არ შეუძლია იცხოვროს როგორც ადამიანმა, რადგანაც მას არ შეუძლია თავისი გონების განსჯით მოქმედება. ადამიანს, რომელსაც მთავრობა აიძულებს გახდეს ფერმერი, მოცეკვავე ან ფიზიკოსი, არ შეუძლია იცხოვროს ადამიანად, რადგან მას არ შეუძლია თავისი განსჯით იმოქმედოს. და ქალი, რომელსაც მთავრობა აიძულებს ატაროს ბურკა, დარჩეს ქმართან ან დარჩეს სახლში, არ შეუძლია იცხოვროს ადამიანურად, რადგანაც მას არ შეუძლია მისი ქცევა თავის განსჯას დააფუძნოს.

მაგრამ მთავრობებს შეუძლიათ და, სამწუხაროდ, იყენებენ ფიზიკურ ძალას ადამიანების წინააღმდეგ უფრო დახვეწილი, ნაკლებად აშკარა გზებითაც.

მაგალითად, განვიხილოთ ანა ტომალისის შემთხვევა კლარკსვილ მერილენდიდან. 2004 წელს, როდესაც ანა ათი წლის იყო, მას დაუდგინდა ღვიძლის კიბოს იშვიათი ფორმა. მას შემდეგ, რაც ოპერაციამ და ქიმიოთერაპიამ ვერ შეძლო კიბოს შეჩერება, ექიმებმა უთხრეს, რომ მათ მეტი არაფერი შეეძლოთ. ასე რომ, ანამ და მისმა მშობლებმა ინტერნეტში მოძებნეს და აღმოაჩინეს ექსპერიმენტული მედიკამენტები, რომლებმაც კლინიკური კვლევების მიხედვით გაუზარდეს სიცოცხლის ხანგრძლივობა იმავე სახის კიბოს მქონე პაციენტებს. ანა და მისი მშობლები დამშვიდნენ: მათი აზრით, ეს ექსპერიმენტული წამლები მიღების რისკად ღირდა.

მაგრამ აშშ-ის მთავრობამ აუკრძალა მომაკვდავ გოგონას წამლების მიღება, რადგან სურსათისა და წამლის ადმინისტრაციამ (FDA) არ დაამტკიცა ისინი. ინტერვიუს დროს კითხვაზე, თუ რას ფიქრობს ანა ამ სიტუაციის შესახებ, მან ასე უპასუხა: ”მე ვიცი, რომ სხვა წამლები არსებობს ჩემთვის. მე არ ვარ ბედნიერი ამ გადაწყვეტილებით. არ მიმაჩნია სწორად.” ანას დედა კონგრესს ევედრებოდა, მიეღო შემოთავაზებული კანონპროექტი, რომელიც ანას წამლების მიღების საშუალებას მისცემდა: „გთხოვთ, დაეხმარეთ მას. მას სურს გადარჩეს.” მაგრამ კონგრესმა არ მიიღო კანონპროექტი.

საკითხი, იძულებულნი იქნებიან ადამიანები იმოქმედონ მათი განსჯის საწინააღმდეგოდ თუ არა, სიცოცხლისა და სიკვდილის საკითხია. ზოგიერთ შემთხვევაში, ასეთი ძალა ადამიანს სუბჰუმანად აქცევს. სხვა შემთხვევებში, ის უბრალოდ კლავს მას. ყველა შემთხვევაში, ის ხელს უშლის ადამიანების ცხოვრების ძირითად საშუალებებს და ამით აჩერებს მათ სრულად ადამიანურად არსებობის პროცესს.

განვიხილოთ კიდევ რამდენიმე ძალადობა ამერიკელების წინააღმდეგ. ჩვენ შეწუხებულნი ვართ კანონით, რომელიც ყველას აიძულებს შეიძინოს ჯანმრთელობის დაზღვევა (ObamaCare), კანონები, რომლებიც აიძულებს ბანკირებს ასესხონ ფული მათ, ვისაც ისინი არაკრედიტულად თვლიან (Community Reinvestment Act), კანონები, რომლებიც აიძულებს მოქალაქეებს დაეხმარონ ბანკირებს, რომლებიც გაკოტრდნენ (TARP), კანონები, რომლებიც აიძულებს სახლის მესაკუთრეებს თავიანთი ქონება სახელმწიფოს "დიდი სიკეთისთვის" გადასცენ (Eminent Domain), კანონები, რომლებიც კრძალავს ბიზნესთა გაერთიანებებს (ანტიმონოპოლიური), კანონები, რომლებიც კურიერებს უკრძალავს წერილების მიწოდებას (საფოსტო მონოპოლია), კანონები, რომლებიც აიძულებს ხალხს გადაიხადონ სხვა ადამიანების განათლებისთვის (სახელმწიფო სკოლები), კანონები, რომლებიც აიძულებს ახალგაზრდა ამერიკელებს გადაიხადონ ხანდაზმული ამერიკელების ჯანდაცვისა და პენსიისთვის (Medicare and Social Security), კანონები, რომლებიც აიძულებს სტუდენტებს „მოხალისედ“ იმუშაონ თავიანთ თემებში, კანონები, რომლებიც უკრძალავს დამსაქმებლებს და დასაქმებულებს ხელშეკრულება საკუთარი გადაწყვეტილების შესაბამისად გააფორმონ, კანონები, რომლებიც აიძულებენ ავტომწარმოებლებს "გააფორმონ ხელშეკრულებები" პროფკავშირებთან და შეთანხმდნენ იმ პირობებზე, რომლებიც საზიანოა მათი საქმიანობისათვის (National Labor Relations Act) - და კიდევ სხვა და სხვა. ყველა ასეთ შემთხვევაში ადამიანები იძულებულნი არიან იმოქმედონ საკუთარი განსჯის საწინააღმდეგოდ - ცხოვრების ძირითადი საშუალებების საწინააღმდეგოდ; ამრიგად, მათ არ შეუძლიათ სრულად იცხოვრონ როგორც ადამიანებმა.

ამგვარი დაკვირვებების საფუძველზე, აინ რენდმა ჩამოაყალიბა ინდივიდუალური უფლებების ობიექტური, ფაქტზე დაფუძნებული თეორია.

• აინ რენდის დაკვირვებაზე დაფუძნებული უფლებების პრინციპი

რენდმა დაასაბუთა, რომ რადგანაც ადამიანის სიცოცხლე არის მორალური ღირებულების სტანდარტი, რადგან თითოეულმა ადამიანმა უნდა იმოქმედოს საკუთარი სიცოცხლის შესანარჩუნებლად და გასაძლიერებლად და რადგანაც ფიზიკური ძალის ადამიანის წინააღმდეგ გამოყენება ხელს უშლის მას, იმოქმედოს თავისი განსჯის საშუალებებით, ჩვენ გვჭირდება მორალური პრინციპი, რათა დავიცვათ თავი იმ ადამიანებისა და მთავრობებისგან, რომლებიც ცდილობენ გამოიყენონ ძალა ჩვენს წინააღმდეგ. ეს პრინციპი მოიცავს უფლებების კონცეფციას.

"უფლებები" მორალური კონცეფციაა - კონცეფცია, რომელიც უზრუნველყოფს ლოგიკურ გადასვლას იმ პრინციპებიდან, რომელიც მიემართება ინდივიდის ქმედებებს იმ პრინციპებზე, რომლებიც უკავშირდება მის ურთიერთობას სხვებთან - კონცეფცია, რომელიც ინარჩუნებს და იცავს ინდივიდუალურ მორალს სოციალურ კონტექსტში, ადამიანისა და საზოგადოების სამართლებრივი კოდექსი ეთიკასა და პოლიტიკას შორის. ინდივიდუალური უფლებები საზოგადოების მორალურ კანონზე დაქვემდებარების საშუალებაა.”

მორალური კანონი, რომელზეც რენდი საუბრობს, არის ეგოიზმის პრინციპი - დაკვირვებაზე დაფუძნებული მორალური ჭეშმარიტება, რომ თითოეულმა ადამიანმა უნდა იმოქმედოს საკუთარი ცხოვრებისთვის და რომ ის არის თავისი ქმედებების სათანადო ბენეფიციარი. ინდივიდუალური უფლებები არის საზოგადოების ეგოიზმის ჭეშმარიტებაზე დაქვემდებარების საშუალება.

„უფლება“, - განაგრძობს რენდი, - არის მორალური პრინციპი, რომელიც განსაზღვრავს და აწესებს ადამიანის მოქმედების თავისუფლებას სოციალურ კონტექსტში.” კვლავ, საკვანძო სიტყვა აქ არის მოქმედება. ისევე, როგორც პირად დონეზე, ჩვენ აქაც გვჭირდება მოქმედების პრინციპები, რომლებიც გვეხმარება სიცოცხლის ფასეულობების განხორციელებაში, ასევე სოციალურ დონეზე გვჭირდება ურთიერთქმედების პრინციპები, რათა დავიცვათ თავი მათგან, ვინც ცდილობს ჩაერიოს ჩვენს გეგმებში. და რადგანაც ჩვენი საბოლოო ღირებულება არის ჩვენი საკუთარი სიცოცხლე, ასევე ჩვენი ფუნდამენტური უფლება არის ჩვენი უფლება საკუთარ სიცოცხლეზე.

“არსებობს მხოლოდ ერთი ფუნდამენტური უფლება (ყველა სხვა მისგან გამომდინარეობს): ადამიანის უფლება საკუთარ სიცოცხლეზე. ცხოვრება არის თვითშენარჩუნებისა და თვითწარმოქმნილ ქმედებათა პროცესი; სიცოცხლის უფლება ნიშნავს უფლებას განახორციელო თვითშენარჩუნებისკენ მიმართული და თვითწარმოქმნილი ქმედებები - რაც ნიშნავს: თავისუფლებას, განახორციელო ყველა ის ქმედება, რაც რაციონალური არსების ბუნებით მოითხოვება იმისათვის, რომ გაიხანგრძლივო, მხარი დაუჭირო და ისიამოვნო საკუთარი სიცოცხლით. (ასეთია სიცოცხლის უფლება, თავისუფლება და ბედნიერებკენ სწრაფვის უფლება).”

რენდმა შემდგომ აღნიშნა, რომ რადგან უფლება უკავშირდება ქმედების დაშვებულებას, მან არ შეიძლება მოგანიჭოს უფლება საქონელსა და მომსახურების მიღებაზე. თუ ადამიანს ჰქონდა "უფლება" რომ მისთვის მიეწოდებინათ საკვები, სახლი, სამედიცინო დახმარება, განათლება ან მსგავსი რამ, ეს ნიშნავს, რომ სხვა ადამიანები იძულებულნი იქნებოდნენ მიეწოდებინათ მისთვის ეს საქონელი ან მომსახურება. ეს ნიშნავს, რომ ზოგიერთმა ადამიანმა უნდა აწარმოოს, ზოგი კი შემდგომში განკარგავს მათ პროდუქტს. რენდმა თქვა: ”ადამიანი, რომელიც აწარმოებს, ხოლო სხვები განკარგავენ მის პროდუქტს, მონაა”.

“თუ ზოგიერთ ადამიანს უფლება აქვს სხვის მიერ შექმნილ პროდუქტზე მიიღოს უფლება, ეს ნიშნავს, რომ სხვებს ჩამოერთვათ უფლებები და დაისაჯნენ მონური შრომით. ერთი ადამიანის ნებისმიერი "უფლება", რომელიც მოითხოვს მეორის უფლებების დარღვევას, არ არის და არ შეიძლება იყოს უფლება. არცერთ ადამიანს არ აქვს უფლება, დააკისროს სხვა ადამიანს ვალდებულება, დაუსაბუთებელი მოვალეობა ან არასასურველი მსახურება. არ შეიძლება არსებობდეს ისეთი რამ, როგორიცაა "დამონების უფლება".

ჩრდილოეთი იბრძოდა (და საბედნიეროდ მოიგო) მნიშვნევლოვან ომში სამხრეთის წინააღმდეგ იმ პრინციპით, რომ არ შეიძლება არსებობდეს ისეთი რამ, როგორიცაა დამონების უფლება. რენდმა გამოხატა ფუნდამენტური მიზეზი, რის გამოც ეს პრინციპი მართალია. მიზეზი იმისა, რომ თითოეული ინდივიდის სიცოცხლე კანონიერად მას უნდა ეკუთვნოდეს არის ის, რომ თითოეული ინდივიდის სიცოცხლე მორალურად მას ეკუთვნის. თითოეული ინდივიდი მორალურად არის საკუთარი მიზანი - არა საშუალება სხვების მიზნებისთვის. თითოეულ ინდივიდს აქვს მორალური უფლება, იმოქმედოს საკუთარი გადაწყვეტილებით საკუთარი თავისთვის - და შეინარჩუნოს, გამოიყენოს და განკარგოს თავისი ძალისხმევის პროდუქტი - მანამ, სანამ პატივს სცემს სხვათა იმავე უფლებას.

ჩნდება შეკითხვა: რა ავალდებულებს ადამიანს პატივი სცეს სხვათა უფლებებს? ისევ და ისევ, რენდის პასუხი მომდინარეობს დაკვირვებული ფაქტებისაგან - რომელთაგან ბევრი მათგანი ჩვენ ვნახეთ ამ ესეში.

არსებითად, ის, რაც ადამიანს ავალდებულებს პატივი სცეს სხვათა უფლებებს, არის მისი საკუთარი ინტერესი. თუ ადამიანს სურს იცხოვროს და იყოს ბედნიერი, მან უნდა აღიაროს და პატივი სცეს რეალობის მეტაფიზიკურად მოცემულ ფაქტებს (მაგ. ის ფაქტი, რომ ყველაფერს, მათ შორის ადამიანს აქვს სპეციფიკური ბუნება), ადამიანის ბუნება (ანუ ის, თუ როგორი არსებაა ის), ადამიანის სიცოცხლისა და ბედნიერების ძირითადი მოთხოვნები (მაგ., გონება, მოკლე და გრძელვადიანი მიზნები, თვითშეფასება) და სოციალური პირობები, რომლებიც შესაძლებელს ხდის ადამიანების მშვიდობიან თანაარსებობას (მაგ. ინდივიდუალური უფლებები, თავისუფლება, კანონის უზენაესობა).

მართალია, ეს ჭეშმარიტება ემყარება დაკვირვებასა და ლოგიკას, მაგრამ მაინც ძალიან აბსტრაქტულია; მის გასაგებად, თქვენ უნდა განახორციელოთ მნიშვნელოვანი გონებრივი ძალისხმევა - და ყველა არ აირჩევს ამ გზას. მაგრამ ჭეშმარიტების აბსტრაქტული ბუნება არ ცვლის მის ჭეშმარიტებას. როგორც ფიზიკისა და ბიოლოგიის პრინციპების აბსტრაქტული ბუნება არ ცვლის იმ ფაქტს, რომ ეს პრინციპები მართალია, ასევე, მორალის პრინციპების აბსტრაქტული ბუნება არ ცვლის ამ პრინციპების ჭეშმარიტებას. 

უფლებების დარღვევა არ იწვევს და არ შეიძლება გამოიწვიოს ბედნიერება; ის აუცილებლად აფერხებს ადამიანის სიცოცხლეს, იწვევს უბედურებას და შეიძლება გამოიწვიოს პატიმრობა ან ნაადრევი სიკვდილი. ამის მტკიცებულება ჩვენ გარშემოა: ბერნი მედოფის "ცხოვრება და ბედნიერება" (Wall Street Ponzi-schemer) ჯონ გოტის (მაფიის "ბოსი"), ტიმოტი მაკვეის "ცხოვრება და ბედნიერება" (Oklahoma City bomber) დილონ კლებოლდისა და ერიკ ჰარისის (კოლუმბიელი მკვლელები) ცხოვრება, ბაშარ ასადისა და მუამარ კადაფის "სიცოცხლე და ბედნიერება", სხვადასხვა თაღლითებისა და წვრილმანი ქურდების “სიცოცხლე და ბედნიერება”, მათი, რომლებმაც მუდმივად უნდა იდარდონ დაჭერაზე, რადგან მათ აირჩიეს გადარჩენის არა რაციონალური, პროდუქტიული გზა, არამედ პარაზიტული და მწარმოებლებზე დამოკიდებული და შესაბამისად მათი სიცოცხლეც და სულიც შესაბამისად დაზიანებულია. ესენი არ არიან ბედნიერი ადამიანები.

მაგრამ მაშინაც კი, თუ უფლებების დამრღვევებმა შეიძლება თავი მოიტყუონ იმაში, რომ ბედნიერები არიან (რაც მათ არ შეუძლიათ), ფაქტი ფაქტად რჩება, რომ სხვების უფლებების დარღვევით ისინი უარს ამბობენ საკუთარი უფლებების ნაწილზე ან მთლიანზე; უფლებების დამცველი ადამიანები და მთავრობები უკვე შეიძლება მორალურად და შესაბამისად გაუმკლავდნენ მათ.

სხვათა უფლებების პატივისცემა, რენდმა აღნიშნა, „არის ვალდებულება, რომელსაც აკისრებს არა სახელმწიფო, არამედ რეალობის ბუნება“; საქმე ეხება „თანმიმდევრულობას“, რაც, ამ შემთხვევაში, ნიშნავს სხვათა უფლებების პატივისცემის ვალდებულებას, თუკი ვინმეს სურს საკუთარი უფლებების აღიარება და დაცვა.” ადამიანს არ შეუძლია რაციონალურად მოითხოვოს პრინციპის დაცვა, რომელსაც ის მოქმედებაში უარყოფს.

* * *

მნიშვნელოვანია, რომ რენდის თეორია (როგორც ზოგს შეცდომით სჯერა) არ მიეკუთვნება "ბუნებითი უფლებების" თეორიის კატეგორიას. ის სულ სხვა თეორიაა. პირველ რიგში, ვინაიდან ბუნებითი უფლებების თეორია ამტკიცებს, რომ უფლებები არის მორალური კანონები, რომლებიც წარმოიშობა "ზებუნებიდან" (ანუ "ღმერთი"), რენდმა აჩვენა, რომ უფლებები არის მორალური პრინციპები, რომლებიც გამომდინარეობს რეალური ბუნებიდან. ამ თვალსაზრისით, თუ „ბუნებითი უფლებების“ თეორიას არ ექნებოდა გრძელი ისტორია, როგორც ღმერთის მიერ მინიჭებულ უფლებებს, შესაძლოა მიზანშეწონილი ყოფილიყო რენდის თეორიის ამ კატეგორიაში მოქცევა, მაგრამ ბუნებითი უფლებების თეორიას აღნიშნული პრობლემური ისტორია აქვს; ამრიგად, რენდის თეორიის ამ კატეგორიაში შეტანა არასწორია.

მეორე, „ბუნებითი უფლებების“ თეორია ამტკიცებს, რომ უფლებები „თანდაყოლილია“ ადამიანის ბუნებაში - რაც ნიშნავს „თანდაყოლილს“ და ადამიანის ნაწილს იმის გამო, რომ ის ადამიანია. მაგრამ უფლებები არ არის თანდაყოლილი - იმიტომ რომ (ა) არ არსებობს მტკიცებულება, რომ ისინი ასეა და (ბ) რომ გვჯეროდეს მათი იგივეა გვჯეროდეს „ჯადოქრებისა და უნიქორნების“.

რენდის თეორია ამტკიცებს არა იმას, რომ უფლებები „თანდაყოლილია“, არამედ იმას რომ ისინი ობიექტურია, ის არის სოციალურ კონტექსტში ადამიანის ცხოვრების ფაქტობრივი მოთხოვნების კონცეპტუალური იდენტიფიკაცია. მისი თეორია, როგორც ეს ესე ცდილობდა ეჩვენებინა, თვალნათლივ მართალია.

სამწუხაროდ, მიუხედავად იმისა, რომ რენდის თეორია ფაქტობრივად მართალია და მიუხედავად იმისა, რომ ის წყვეტს ტრადიციულ თეორიებში თანდაყოლილ პრობლემებს, დღეს მხოლოდ რამდენიმე ადამიანია მზად აღიაროს და მიიღოს იგი. იმის გამო, რომ ჩვენი კულტურა გაჯერებულია იმ მოსაზრებით, რომ საკუთარი ინტერესი ბოროტებაა - და რადგან რენდის თეორია ემყარება იმ ფაქტს, რომ საკუთარი ინტერესი კარგია - ბევრი ადამიანი, თუნდაც რენდის არგუმენტის წაკითხვის ან მოსმენისას, იგნორირებას უკეთებს ან უარყოფს მას და განაგრძობს იმ ძველი აზრის შენარჩუნებას, რომ უფლებები მოდის "ღმერთისგან" ან რატომღაც "თანდაყოლილია" ადამიანის ბუნებაში. მაგრამ რენდის მტკიცებულების იგნორირება ან უარყოფა ვერ შეცვლის იმ ფაქტს, რომ რეალური უფლებები - ის უფლებები, რომელთა დაცვაც შეგვიძლია - იერარქიულად არის დამოკიდებული და მართლაც ეგოიზმის ლოგიკური გაგრძელებაა.

ვინაიდან ეგოიზმის პრინციპი არის აღიარება იმისა, რომ თითოეულმა ადამიანმა უნდა იმოქმედოს თავისი ცხოვრებისთვის და რომ ის არის თავისივე ქმედებების სათანადო ბენეფიციარი, უფლებების პრინციპია, აღიაროს ის ფაქტი, რომ იმისათვის, რომ ადამიანმა შეძლოს დაიცვას ეგოიზმის პრინციპი, ის თავისუფალი უნდა იყოს, რომ იმოქმედოს თავისი განსჯის შესაბამისად. პირველი პრინციპი წარმოშობს მეორეს.

როგორც ცხოვრების კონცეფცია ღირებულების კონცეფციას შესაძლებელს ხდის და ასევე აუცილებელს, ასევე ეგოიზმის პრინციპი უფლებების პრინციპს შესაძლებელს და აუცილებელს ხდის. და ისევე როგორც ღირებულებაზე საუბარი ცხოვრებისგან განცალკევებით არ შეიძლება, ასევე უფლებებზე საუბარი ეგოიზმისგან გამიჯნვით წინააღმდეგობრივზე უარესია. 

ადამიანებს თავისუფლად შეუძლიათ გამოიყენონ სიტყვები, როგორც სურთ, მაგრამ არა აქვთ უფლება გააქრონ ფაქტები. ეგოიზმის გარდა, უფლებებს უბრალოდ  რეალობაში სხვა საფუძველი არ აქვს.

ჩვენ, ვისაც გვინდა, დავიცვათ ადამიანის სიცოცხლის, თავისუფლების, საკუთრებისა და ბედნიერებისკენ სწრაფვის უფლება - ჩვენ, ვისაც გვინდა ვიცხოვროთ სრულად ადამიანურად - უნდა მივიღოთ და მხარი დავუჭიროთ იმ ძირითად იდეებს, რომლებიც მხარს უჭერენ და ქმნიან უფლებების პრინციპს. ჩვენ უნდა მივიღოთ და მხარი დავუჭიროთ რენდის უფლებების დემონსტრაციულად ჭეშმარიტ თეორიას.

ბიბლიოგრაფია

მინდა მადლობა გადავუხადო ალან გერმანის ამ ესეს ადრინდელ პროექტზე დამხმარე კომენტარებისა და წინადადებებისათვის.

1 Sarah Palin’s speech at the Win America Back Conference, Independence, MO, May 1, 2010, http://www.youtube.com/watch?v=zLcQnvpamZU.

2 Rush Limbaugh, “The Smallest Minority on Earth,” March 31, 2009, http://www.rushlimbaugh.com/home/daily/site_033109/content/01125110.guest.html.

3 Newt Gingrich, “A Conservative Plan for Victory,” Front Page Magazine, April 6, 2005, http://www.frontpagemag.com/Articles/ReadArticle.asp?ID=17624.

4 “A Moment of Silence For Glenn Beck and James Dobson,” January 26, 2009, http://malcantro.newsvine.com/_news/2009/01/26/2354412-a-moment-of-silence-for-glenn-beck-and-james-dobson.

5 E. J. Dionne Jr., “The Price of Liberty,” Washington Post, April 15, 2003, http://www.washingtonpost.com/ac2/wp-dyn?pagename=article&contentId=A26667-2003Apr14&notFound=true.

6 Stephen Holmes and Cass R. Sunstein, The Cost of Rights: Why Liberty Depends on Taxes (New York: W. W. Norton & Company, 2000), p. 17.

7 Quoted in Sidney Hook, The Paradoxes of Freedom (Berkeley: University of California Press, 1962), p. 8.

8 The phrases “civil rights,” “procedural rights,” “legal rights,” and the like properly include qualifiers in recognition of the fact that the concept of “rights” proper is a moral concept.

9 John Locke, Second Treatise of Civil Government (1690), chap. 2, sec. 6, http://www.constitution.org/jl/2ndtr02.htm.

10 Thomas Jefferson to William Johnson, June 12, 1823, in Writings of Thomas Jefferson, edited by Andrew A. Lipscomb and Albert Ellery (Washington, DC: Thomas Jefferson Memorial Association, 1905), http://press-pubs.uchicago.edu/founders/documents/v1ch15s67.html.

11 Thomas Jefferson, Opinion on French Treaties, 1793, TeachingAmericanHistory.org, http://teachingamericanhistory.org/library/index.asp?document=623.

12 First Draft of the Declaration of Independence, Papers of Thomas Jefferson, Princeton University, http://www.princeton.edu/~tjpapers/declaration/declaration.html; letter to Major John Cartwright, June 5, 1824, Letters of Thomas Jefferson, University of Virginia Library, http://etext.virginia.edu/etcbin/toccer-new2?id=JefLett.sgm&images=images/modeng&data=/texts/english/modeng/parsed&tag=public&part=276&division=div1.

13 Thomas Jefferson, A Summary View of the Rights of British America, 1774, in Writings of Thomas Jefferson, http://press-pubs.uchicago.edu/founders/documents/v1ch14s10.html.

14 Locke, Second Treatise, chap. 2, sec. 6.

15 ლოკი, შესავალი თანამედროვე აზროვნებაში, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა, გვ. 270

16 This meaning is corroborated throughout Locke’s writing, including in his definition of natural law as “the command of the divine will, knowable by the light of nature, indicating what is and is not consonant with a rational nature, and by that very fact commanding or prohibiting.” (Questions Concerning the Law of Nature [Ithaca, NY: Cornell University Press, 2nd ed., 2008], p. 101.)

17 Jefferson, Opinion on French Treaties.

18 Thomas Jefferson, legal argument in the case of Howell vs. Netherland 2, 1770, in the Works of Thomas Jefferson, vol. 1, federal ed. (New York and London, G.P. Putnam’s Sons, 1904–5), http://oll.libertyfund.org/?option=com_staticxt&staticfile=show.php%3Ftitle=800&chapter=85803&layout=html&Itemid=27.

19 The Works of Alexander Hamilton: Miscellanies, 1774–1789, Vol. 2,edited by John C. Hamilton (New York: John F. Trow, 1854), p. 43.

20 Quoted in Scott Douglas Gerber, To Secure These Rights: The Declaration of Independence and Constitutional Interpretation (New York: NYU Press, 1996), p. 106.

21 John Adams, Papers of John Adams, vol. 1 (Cambridge: Harvard University Press, 1977), p. 112.

22 Ayn Rand, “The Objectivist Ethics,” in The Virtue of Selfishness, p. 13.

23 Rand, “The Objectivist Ethics,” p. 16.

24 Rand, “The Objectivist Ethics,” p. 16.

25 Rand, “The Objectivist Ethics,” p. 16.

26 For a fuller discussion of this derivation, see Rand, The Virtue of Selfishness; Biddle, Loving Life; and Smith, Viable Values.

27 This question, incidentally, slashes away the entire duty-based approach to ethics that Immanuel Kant and company advocate. If man needs values, then he must need them for some life-serving purpose. What else could “need” mean? If man doesn’t need values, then there is no point in telling him which code of values he should adopt.

28 Rand, “The Objectivist Ethics,” p. 18.

29 Cf. Ayn Rand, “Philosophical Detection,” in Philosophy: Who Needs It (New York: Signet, 1984), p. 22, footnote.

30 See Ayn Rand, “Introducing Objectivism,” in The Voice of Reason (New York: Meridian, 1990), p. 4.

31 See Leonard Peikoff, Objectivism: The Philosophy of Ayn Rand (New York: Dutton, 1991), pp. 229–30.

32 Rand, “The Objectivist Ethics,” pp. 22–23.

33 Cf. Ayn Rand, For the New Intellectual (New York: Signet, 1963), p. 134.

34 Ayn Rand, “America’s Persecuted Minority: Big Business,” in Capitalism: The Unknown Ideal (New York: Signet, 1967), p. 46.

35 Rob Hotakainen, “In the Face of Death: Terminally Ill Patients Want Quicker Access to Experimental Drugs,” Boulder Weekly, May 29, 2008, http://boulderweekly.com/archives/20080529/onlineexclusivebandofsisters.html.

36 Ayn Rand, “Man’s Rights,” in The Virtue of Selfishness, p. 108.

37 Rand, “Man’s Rights,” p. 110.

38 Rand, “Man’s Rights,” p. 110.

39 Rand, “Man’s Rights,” p. 113.

40 Ayn Rand, “The Wreckage of the Consensus,” in Capitalism: The Unknown Ideal, p. 227.